https://orcid.org/0009-0006-6129-7583
Niniejszy artykuł przedstawia i analizuje niepublikowany raport biskupa grodzieńskiego Sawy do patriarchy ekumenicznego Beniamina na temat sytuacji, w jakiej znalazł się Autokefaliczny Kościół Prawosławny w Polsce po zajęciu Polski przez wojska nazistowskie i sowieckie (1939-1940). Celem Raportu było, z jednej strony, podniesienie świadomości Patriarchatu Ekumenicznego na korzyść Polskiego Kościoła Prawosławnego, w celu wsparcia jego autokefalicznego statusu, a z drugiej strony, potępienie antykanonicznych działań Serafina Lade w Polsce. Prezentacja zawiera różne dokumenty archiwalne i współczesną bibliografię. Oryginalny francuski tekst listu i raportu biskupa Sawy zamieszczono na końcu artykułu.
Pobierz pliki
Zasady cytowania
Cited by / Share
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Bibliografia
Archival resources
Archive of Ecumenical Patriarchate (AEP), Codexs Patriarchal Corespondens (CPC),
v. A/96, p. 26-27, no. 2871, the Ecumenical Patriarch to Metropolitan Dionysius of Warsaw and all Poland
v. Α/101, p. 74-74a, the Ecumenical Patriarch to Bishop of Grodno Savva
v. Α/101, p. 85-85a, the Ecumenical Patriarch to Bishop of Grodno Savva
v. Α/101, p. 148-148a, the Ecumenical Patriarch to Bishop of Grodno Savva
Archive of Holy Synod Church of Greece (AHSCG),
F. 14, Doc. Nr. 2747/62/19-10-1939, the Holy Synod of the Church of Greece to the Hellenic Ministry of Foreign Affairs
F. 14, Doc. Nr. 19-12-1939, the Consul General of Germany in Istanbul to the Ecumenical Patriarchate.
F. 14, Doc. Nr. 30426/7-12-1939, the Hellenic Ministry of Foreign Affairs to Archbishop of Athens Chrysanthos
F. 14, Letter of Bishop Grodno Savva to the Ecumenical Patriarch.
F. 14, Report of Bishop Grodno Savva to the Ecumenical Patriarch entitled “Persécution de l’Église Orthodoxe en Pologne”.
Published sources and studies
„Akt kanonizacji.” 1995. Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego 4: 4.
Aleksija, Arhiepiskop. 1937. K istorii Pravoslavnoj Cerkvi v Pol΄še za 10-letie prebyvanija vo glave Ee Blažennejšego Mitropolita Dionisija (1923-1933). Warszawa: Drukarnia Synodalna.
Allen, Paul. 2010. Katyń. Stalin’s Massacre and the Triumph of Truth. Illinois: Northern Illinois University Press. DOI: https://doi.org/10.1515/9781501757204
„Anakoinōthen tou Oikoumenikou Patriarcheiou.” 1939. Orthodoxia 14: 380.
„Anahōrēseis- Afixeis.” 1940. Orthodoxia 15: 261. DOI: https://doi.org/10.1007/BF02952946
Anderson, Paul B. 1947. „Obituary Metropolitan Eulogius.” Slavonic East European Review 25 (65): 562-567.
Antonii, Mitropolit. 1925. „Skorbnoe Poslanie.” Cerkovnyj Vedomosti 11-12: 1-4.
Armstrong, John Alexander. 1980. Ukrainian Nationalism. Littleton: Ukrainian Academic Press.
„Archbishop Sawa.” 1951. The Observer 27th May: 1.
Barella, Euangelia. 1994. Diorthodoxoi kai oikoumenikai scheseis tou Patriarcheiou Kōnstantinoupoleōs kata ton Κ΄ aiōna. Thessaloniki: Patriarchal Foundation for the Patristic Studies.
Bendza, Marian. 2006. Droga Kościoła Prawosławnego w Polsce do autokefalii. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Bogdan, Henry. 1989. From Warsaw to Sofia: A History of Eastern Europe. Santa Fe/New Mexico: Pro Libertate Publishing.
Borkowski, Andrzej. 2015. Między Konstantynopolem a Moskwą. Źródła greckie do autokefalii Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej (1919–1927). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Borzęcki, Jerzy. 2008. The Soviet-Polish Peace of 1921 and the Creation of Interwar Europe. New Haven/London: Yale University Press. DOI: https://doi.org/10.12987/yale/9780300121216.001.0001
Charkiewicz, Jarosław. 2003. „Pascha Latem.” Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego 7: 3.
Charkiewicz, Jarosław. 2004. Męczennicy XX wieku. Martyrologia Prawosławia w Polsce w biografiach świętych. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna.
Chojnowski, Andrej. 1988. „The controversy over former Uniate property in interwar Poland.” National Papers 16 (2): 177-190. DOI: https://doi.org/10.1080/00905998808408080
Curanović, Alicja. 2010. Czynnik religijny w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323529293
Davies, Norman. 2001. Heart of Europe: The Past in Poland’s Present. Oxford: Oxford University Press.
Davies, Norman. 2005. God’s Playground. A History of Poland. Vol. 2: 1795 to the present. New York: Columbia University Press.
Devlin, Judith. 1999. Slavophiles and commissars: enemies of democracy in modern Russia. New York: St. Martin’s Press. DOI: https://doi.org/10.1057/9780333983201
Douglas, John Albert. 1930. „The Orthodox Delegation to the Lampeth Conference of 1930”. The Christian East 11 (2): 49-64.
Dudra, Stefan. 2015. „Provisional Governing Council as part of the impact of state authorities on the functioning of the Polish Autocephalous Orthodox Church (1948-1951).” Athenaeum 28: 263-276. DOI: https://doi.org/10.15804/athena.2015.48.17
Dudra, Stefan. 2019. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny w obszarze polityki wyznaniowej oraz polityki narodowościowej Polski Ludowej i III Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Duraczynski, Eugeniusz. 1973. „Same remarks of the regional characteristics of the resistance movement in Poland.” Acta Poloniae Historica 28: 39-61
Ecumenical Patriarchate. 1930. Prktika tēs Prokatarktikēs Epitropēs tōn Agiōn Orthodoxōn Ekklēsiōn tēs synelthousēs en tē en Agiō Orei Iera Megistē Monē tou Vatopediou (8-23 Iouniou 1930). Constantinople: Ecumenical Patriarchate.
„Ē en Polōnia Orthodoxē Ekklēsia.” 1938. Ekklēsia 16: 253.
„Ekklēsia Polōnias.” 1930. Ekklēsia 8: 320.
„Ekklēsia Polōnias.” 1938. Ekklēsia 16: 285.
„Ekklēsia Polōnias.” 1939. Ekklēsia 17: 30-31.
„Ekklēsia Polōnias.” 1940. Ekklēsia 18: 144.
„Ekklēsia Polōnias: Anakoinōthen tou Oikoumenikou Patriarcheiou.” 1939. Orthodoxia 14: 380.
„Ekklēsia Polōnias.” 1940. Orthodoxia 15: 165. DOI: https://doi.org/10.1007/BF02952855
„Ekklēsia Polōnias.” 1931. Pantainos 23: 93.
„Ekklēsia Rōsias: Mētropolis Polōnias.” 1924. Pantainos 16: 608-609.
„Ekkl. Rōssopolōnika.” 1930. Pantainos 22: 632-633. DOI: https://doi.org/10.1021/ie50246a022
Feidas, Vlasios. 2014. Ekklēsiastikē Istoria. Vol. 3. Athens: (self-publishing).
Filipow, Krzysztof and Andrzej Suchcitz, ed. 1997. Arcybiskup generał brygady Sawa (Jerzy Sowietow). Wybór dokumentów. Białystok/Warszawa: Muzeum Wojska Białystok.
Fireside, Harvey. 1971. Icon and Swastika. The Russian Orthodox Church under Nazi and Soviet Control. Cambridge MA: De Gruyter. DOI: https://doi.org/10.4159/harvard.9780674333963
Fletcher, William. 1965. A study in survival: The church in Russia, 1927-1943. New York: The Macmillan Company.
Fotiev, Kirill. 1997. „Popytki Ykrainskoj Cerkovnoj avtokefalii v XX v.” In Pravoslavnaja Cerkob΄ na Ukraine i v Pol΄še v XX stoletii 1917-1950gg., 7-85. Моskva: Krutickoe Patriaršee Podvorʹe.
Fougias, Methodios. 1957. „Systasis tēs Orthodoxou Ekklēsias tēs Polōnias kai to Autokefalon autēs.” Arxeion Ekklēsiastikou kai Kanonikou Dikaiou 12: 39-48, 115-122.
Godun, Jarosław. 2009. „Autocefalia Bisericii Ortodoxe poloneze. Premisele şi recunoaşterea ei.” Romanoslavica 44: 221-234.
„Gramma mētropolitou Varsovias kai pasēs Polonias Dionysiou.” 1930. Orthodoxia 5: 254-255.
Grzybowski, Jerzy, and Marzena, Grzybowska. 2017. „Episkop Savva (Georgij Sovetov) – ego roli v istorii Pol΄skoj i Serbskoj pravoslavnyh cerkvej.” Društvene nauke pred izazovima savremenog društva: Tematski zbornik radova: 81-92. Niš.
Grzybowski, Jerzy. 2015a. „Działalność duszpasterska wojskowego biskupa prawosławnego Sawy (Sowietowa) w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie w latach 1943-1947”, Przegląd Historyczno-Wojskowy 16 (67) /1 (251): 75-98.
Grzybowski, Jerzy. 2015b. „Mianowanie wojskowego biskupa prawosławnego w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie w 1943 roku.” In Europa Środkowo-Wschodnia w perspektywie interdyscyplinarnej, eds. Joanna Getka, Jerzy Grzybowski, Rostyslaw Kramar 11-30. Warszawa: Katedra Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego.
Grzybowski, Jerzy. 2016a. „Działalność duszpasterska arcybiskupa Sawy (Sowietowa) i biskupa Mateusza (Siemaszki) jako ordynariuszy uchodźców polskich wyznania prawosławnego w Wielkiej Brytanii po II wojnie światowej.” Studia Polonijne 37: 25-56. DOI: https://doi.org/10.18290/sp.2016.2
Grzybowski, Jerzy. 2016b. „Władze RP na uchodźstwie wobec sytuacji Kościoła prawosławnego w kraju w latach 1939 – 1951.” In Europa Środkowo-Wschodnia. Doświadczenia i tradycje, eds. Marta Brzezińska-Pająk, Joanna Getka and Jerzy Grzybowski, 215-257. Warszawa: Katedry Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej.
Grzybowski, Jerzy. 2016c. W służbie Rzeczypospolitej. Duszpasterstwo wojskowe wyznania prawosławnego w Wojsku Polskim w latach 1919-1949. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Grzybowski, Jerzy. 2018a. „Pravoslavnaja cerkov΄ v Pol΄še vo vremja Vtoroj mirovoj vojny.” Epohi 26 (1): 158-169.
Grzybowski, Jerzy. 2018b. „Arcybiskup generał brygady Sawa (Sowietow) – duszpasterz, żołnierz, obywatel.” In O niepodległości ekumenicznie. Wyznawcy różnych Kościołów dla Rzeczypospolitej (1918 -1939), eds. Sabina Bober, Sławomir Jacek Żurek, 89-112. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.
Grzybowski, Jerzy. 2018c. „Ksiądz protoprezbiter płk Bazyli Martysz (1874-1945) – naczelny kapelan wyznania prawosławnego w Wojsku Polskim.” ΕΛΠΙΣ 20: 41-48. DOI: https://doi.org/10.15290/elpis.2018.20.04
Grzybowski, Jerzy. 2019. „Między Konstantynopolem a Moskwą. Kwestia autokefalii Kościoła prawosławnego w Polsce w latach 1939-1948.” In Polska. Sąsiedztwo bliższe i dalsze. Różne punkty widzenia, ed. Ryszard Żelichowski, 456-472. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk.
Grzybowski, Jerzy. 2021a. Arcybiskup Generał Brygady Sawa (Sowietow) 1898-1951: duszpasterz, żołnierz, obywatel. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323549352
Grzybowski, Jerzy. 2021b. W kraju i na obczyźnie. Kapelani wojskowi wyznania prawosławnego w armii II Rzeczypospolitej i Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323550716
Gubonin, Мihail Е., ed. 1994. Akty svjatejšego Tihona, Patriarha Moskovskogo i vseja Rossii, pozdnejšie dokumenty i perepiska o kanoničeskom preemstve vysšej cerkovnoj vlasti. 1917-1943gg. Moskva: Izd-vo Pravoslavnogo Svjato-Tihonovskogo Bogoslovskogo Instituta.
Halecki, Oscar. 1993. A History of Poland. New York: Barnes and Noble.
Heyer, Friedrich. 1953. Die orthodoxe Kirche in der Ukraine von 1917 bis 1945. Köln-Braunsfeld: Verlagsgesellschaft Rudolf Müller.
„Iera Synodos: O sev. Episkopos Grodno eis ta Patriarcheisa.” 1940. Orthodoxia 15: 62.
Janin, Raymond. 1997. Les églises orientales et les rites orientaux. Paris: Letouzey & Ané.
Janov, Aleksandr. 2002. Patriotizm i nacionalizm v Rossii, 1825-1921. Moskva: Akademkniga.
Kalendarz Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. 2004. Warszawa. Warszawska Metropolia Prawosławna.
Kalkandjieva, Daniela. 2015. The Russian Orthodox Church, 1917-1948: From decline to resurrection. New York: Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315765549
Kandidov, Boris. 1930. Religioznaja Travlja v Pol΄še. Moskva: Bezbožnik.
Khorev, Viktor. А., ed. 2000. Poljaki i russkie v glazah drug druga. Moskva: Indrik.
„Kirchliche Chronik.” 1940. Internationale Kirchliche Zeitschrift 30 (2): 94.
Kirillova, Irina. 1998. „The Orthodox Church in Ukraine. Divisions and Conflicts.” In The Orthodox Church in a Changing World, eds. Paschalis Kitromilides and Thanos Veremis, 71-86. Athens: Centre for Asia Minor Studies, Hellenic Foundation for European and Foreign Policy.
Kochanski, Halik. 2012. The eagle unbowed: Poland and the Poles in the Second World War. Cambridge MA: Harvard University Press.
„Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.” 1921. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej 44: poz. 267.
Koryś, Piotr. 2018. Poland from Partitions to EU Accession. A Modern Economic History, 1772–2004. Warsaw: Palgrave Macmillan. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-97126-1
Kostrjukov, Аndrej А. 2012. Russkaja Zarubežhaja Cerkov΄ v 1925-1938gg.: Jurisdikcionnye konflikty i otnošenija s moskovskoj cerkobnoj vlast΄ju. Moskva: Pravoslavnyj Svjato-Tihonovskij Gumanitarnyj Universitet.
Kuprianowicz Grzegorz. 2003. „Tysiąclecie świadectwa Prawosławia na Ziemi Chełmskiej i Podlaskiej.” Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego 6: 4-5.
Kuprianowicz, Grzegorz. 2008. 1938 Akcja burzenia cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie i Południowym Podlasiu. Chełm: Prawosławna Diecezja Lubelsko-Chełmska.
Langord, Jerzy. 1931. O autokefalii prawosławnej w Polsce: Studium z zakresu polskiej polityki administracji wyznaniowej. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Bibljoteka Polska”.
Lenczewski, Mikołaja. 1974. „Ks. prof. dr archimandryta Grzegorz Peradze.” Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego 61-67.
„LITUANIE: Les menées nazies contre l’Eglise orthodoxe.” 1928. Le Temps 28th January: 2.
Lukowski, Jerzy, and Hubert Zawadzki. 2019. A Concise History of Poland. Cambridge: Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.1017/9781108333993
Mamalos Geōrgios. 2011. To Patriarcheio Kōnstantinoupoleōs kata tēn periodo 1918-1972: Diethnēs politikē kai oikoumenikos prosanatolismos. Athens/Komotini: Ant. N. Sakkoulas.
Markiewicz, Pawel. 2021. Unlikely Allies: Nazi German and Ukrainian Nationalist Collaboration in the General Government During World War II. West Lafayette: Purdue University Press. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv1hw3x8j
Mauropoulos, Dēmētrios. 1960. Patriarchikai Selides: To Oikoumenikon Patriarcheion apo tο 1848-1949. Athens: Typ. D. Petsalēs.
Maximos, metropolitan of Sardis. 1998. „To Oukranikon Ekklēsiastikon Zētēma.” In Maximos, metropolitan of Sardis Sullogē Meletōn kai Keimenōn. Katerini: Epektasēs.
Meletios, Patriarch of Alexandria. 1930. „Ektheis pros tēn Ieran Sunodon epi tēs en Londinō epafēs metaxu tōn Ekklēsiōn Orthodoxou kai Agglikanikēs.” Pantainos 22: 835-840, 851-856.
„Męczennikom Chełmsko−Podlaskim.” 2003. Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego 5: 4.
Mędrzecki, Włodzimierz. 1988. Województwo Wołyńskie 1921-1939. Elementy Przemian Cywilizacyjnych, Społecznych i Politycznych. Wrocław-Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Mironowicz, Antoni. 2002. „Misja Metodiańska na ziemiach polskich do końca XI wieku.” ELPIS IV (XV): 219-252.
Mironowicz, Antoni. 2003. Kościół prawosławny w państwie Piastów i Jagiellonów. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Mironowicz, Antoni. 2005. Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Mironowicz, Antoni. 2006. Kościół prawosławny w Polsce. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Mironowicz, Antoni. 2007. The Orthodox Heritage. A few Academic Works about the History of the Orthodox Church in Poland. Supraśl: Monastery of the Annunciation of the Mother of God in Supraśl.
Mironowicz, Antoni. 2010. „Kościół prawosławny na terenach Generalnego Gubernatorstwa w latach 1939–1944.” In Kościół w obliczu totalitaryzmów. Zbiór studiów dla uczczenia XXV rocznicy męczeńskiej śmierci księdza Jerzego Popiełuszki, ed. Wojciech, Polak, 105-114. Toruń: Oficyna Wydawnicza Finna.
Mironowicz, Antoni. 2014a. „Problem Narodowościowy w Cerkwi Prawosławnej II Rzeczypospolitej.” Przegląd Wschodni XIII (2) (50): 489-516.
Mironowicz, Antoni. 2014b. „The Destruction and Transfer of Orthodox Church Property in Poland, 1919-1939.” Polish Political Science Yearbook 43: 405-420. DOI: https://doi.org/10.15804/ppsy2014024
Mironowicz Antoni. 2017. „Revindikacija pravoslavnyh cerkvej vo II Reči Pospolitoj.” Aspekt 4 (4): 38-50.
Mironowicz, Eugeniusz. 2007. Białorusini i Ukraińcy w polityce obozu piłsudczykowskiego. Białystok: Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie.
Mitrofan, Episkop. 2006. Hronika Odnoj Žizni. Moskva: Izdatelʹstvo Svjato-Vladimirskogo.
„Mitropolit Evlogii ob otiošenii Vselenskoj Patriarhii k russkim cerkovnym delam.” 1929. Cerkovnyj Vedomosti 13-14: 29. DOI: https://doi.org/10.1097/00000446-192901000-00002
Moorhouse, Roger. 1988. The Devils’ Alliance: Hitler’s Pact with Stalin, 1939-1941. London: Basic Books.
Motyl, Alexander J. 1985. „Ukrainian Nationalist Political Violence in Inter-War Poland, 1921-1939.” East European Quarterly 19 (1): 45-55.
Mysłek, Wiesław. 1987. Przedmurze. Szkice z dziejów Kościoła katolickiego w II Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo Spółdzielcze.
Nikolaev, Konstantin. 1939. Sud΄by Pravoslavija. Belgrade.
Nikolaev, Konstantin. 1950. Voctočnyj obrjad. Paris: YMCA Press.
„O Episkopos Grondo Savvas.” 1951. Orthodoxia 26: 255. DOI: https://doi.org/10.1080/00357529.1951.11768177
„O stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.” 1938. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej 88: poz. 597.
Paczkowski, Andrzej. 2005. Spring Will Be Ours: Poland and the Poles from Occupation to Freedom. University Park: Pennsylvania State University Press.
Papierzyńska-Turek, Miroslawa. 1989. Między tradycją a rzeczywistością. Państwo wobec prawosławia 1918-1939. Warszawa: Państwowe Wydawn. Nauk.
Paprocki, Henryk. 1986a. „Ks. archimandryta Grzegorz Peradze.” Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego 3-4: 7-20.
Paprocki, Henryk. 1986b. „Materiały do bibliografii ks. archimandryta Grzegorz Peradze.” Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego 3-4: 22-27.
Pawluczuk, Urszula. 2016. „Wydawnictwo prawosławnego duszpasterstwa w Afryce w latach 1943–1945.” Latopisy Akademii Supraskiej 7: 253-260.
Pease, Neal. 1991. „Poland and the Holy See.” Slavic Review 50 (3): 521-553. DOI: https://doi.org/10.2307/2499849
Pease, Neal. 2009. Rome’s Most Faithful Daughter: The Catholic Church and Independent Poland, 1914– 1939. Athens (Ohio) : Ohio University Press.
Pelica, Grzegorz J. 2007. Kościół Prawosławny w Województwie Lubelskim (1918-1939). Lublin: Fundacja Dialog Narodów.
Popov, Аnatolij. 1937. Popa Prosnut΄sja: Gonenie na Pravoslavie i russkih v Pol΄še v XX veke. Belgrade (repr. 1993. Paris/St. Petersburg: Missionerskij Fond Zapadno-Evropejskoj eparhii Russkoj Pravoslavnoj Cerkvi Zagranicej).
Porter-Szűcs, Brian. 2011. Faith and fatherland: Catholicism, modernity, and Poland. New York: Oxford University Press.
Pospielovsky, Dimitry. 1984a. „The Neo-Slavophile Trend and Its Relation to the Contemporary Religious Revival in the USSR.” In Religion and Nationalism in Soviet and East European Polities, ed. Sabina Ramet P., 41-58. Durham: Duke University Press.
Pospielovsky, Dimitry. 1984b. The Russian Church under Soviet Regime. Vol. 1. New York: St Vladimirs Seminary Press.
Pospielovsky, Dimitry. 1984c. The Russian Church under Soviet Regime. Vol. 2. New York: St Vladimirs Seminary Press.
Puzovič, Vladislav. 2015. „Russkie Èmigranty – Studenty Pravoslavnogo Bogoslovskogo Fakul΄teta Universiteta v Belgrade (1920–1940gg.).” Vestnik Pravoslavnyj Cvjato-Tihonovskij Gumanitarnyj Universitet II: Istorija, Istorija Russkoj Pravoslavnoj Cerkvi 2: 65-83.
Rabow-Edling, Susanna. 2006. Slavophile thought and the politics of cultural nationalism. New York: State University of New York Press. DOI: https://doi.org/10.1353/book5032
Radziukiewicz, Anna. 2008. „Święci-nauczycielami i oświecicielami.” In Prawosławie w Polsce, ed. Anna Radziukiewicz, 167-184. Białystok: Wydawnictwo Arka.
Republic of Poland/Ministry of Foreign Affairs. 1940. German Occupation of Poland. Polish White Book. New York: The Greystone Press / Wydawnictwo “Roj”.
Reshetar, John. 1951. „Ukrainian Nationalism and the Orthodox Church.” Slavic Review 10: 39-49. DOI: https://doi.org/10.2307/2491745
Rozmarēs, Anthimos. 1930a. „Sunedrio Lambeth 1930. Ekthesis.” Pantainos 22: 619-627, 635-645, 655-664.
Rozmarēs, Anthimos. 1930b. „Ai en Londinō suzētēseis peri tēs enōseōs tōn Ekklēsiōn.” Pantainos 22: 583-595.
Sadkowski, Konrad. 1998a. „From Ethnic Borderland to Catholic Fatherland: The Church, Eastern Orthodox, and the State Administration in the Chelm Region, 1919-1939.” Slavic Review 57: 813-839. DOI: https://doi.org/10.2307/2501048
Sadkowski, Konrad. 1998b. „Religious Exclusion and State Building: The Roman Catholic Church and the Attempted Revival of Greek Catholicism in the Chelm Region, 1918-1924.” Harvard Ukrainian Studies 22: 509-520.
Sidorski, Mikołaj. 2003. „Oglądały oczy moje... refleksje z Chełmszczyzny i Podlasia.” Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego 7: 4-5.
Škarovskij, Мihail В. 2002. Hacistskaja Germanija i Pravoslavnaja Cerkov΄ (Hacistskaja politika v otnočenii Pravoslavnoj Cerkvi i religioznoe vozroždenie na okkupirovannoj territorii SSSR). Moskva: Izd-vo Krutic.
Škarovskij, Mihail B. 2004. Die Kirchenpolitik des Dritten Reiches gegenüber den orthodoxen Kirchen in Osteuropa (1939-1945). Münster: Lit-Verlag.
Škarovskij, Mihail B. 2007. Krest i Svastika: Hacistskaja Germanija i Pravoslavnaja Cerkov΄. Моskva: Veče.
Smirnov, Аndrìj I. 2021. Mìž hrestom, svastikoju ì červonoju zìrkoju: Ykraїns΄ke pravoslav΄ja v roki Drugoї svìtovoї vìjni. Odesa: Gel΄vetika.
Stanford, George. 2009. Katyn and the Soviet Massacre of 1940: Truth, justice and memory. London-New York: Routledge.
Statystyka Polska. 1938. „Drugi Powszechny Spis Ludności z dnia 9 IX 1931 r.” series C, z. 94a, Warszawa: Nakładem Głównego Urzędu Statystycznego.
Stavrides, Basil. 2001. Oi Oikoumenikoi Patriarchai 1860-Sēmeron. Thessaloniki: Ekdotikos Oikos Adelfōn Kyriakidē.
Stawecki, Piotr. 1969. Następcy Komendanta: Wojsko a polityka wewnętrzna Drugiej Rzeczypospolitej w latach 1935-1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej.
Stepanov, Anatolij. 2009. „Evlogij (v miru Georgievskij Vasilij Semenovič), Mitropolit, Èkzarh Zapadnoj Evropy.” In Svjataja Rus΄ Bol΄šaja Ènciklopedija Russkogo Naroda, vol. 1, ed. Оleg А. Platonov, 574-575. Moskva: Institut russkoj civilizacii.
Subtelny, Orest. 2000. Ukraine: A History. Toronto: University of Toronto Pess.
Svitič, Аleksandr. 1997. „Pravoslavnaja Cerkov΄ v Pol΄še i ee avtokefalija.” In Pravoslavnaja Cerkov΄ na Ukraine i v Pol΄še v XX stoletii, 1917-1950gg., 87-293. Moskva: Krutickoe Patriaršee Podvorʹe.
„Ta kata tēn astheneian, ton thanaton kai tēn kēdeian tou aeimnēstou Patriarchou (Veniamēn)”. 1946. Orthodoxia 21: 38-63.
Tzoumerkas, Panagiotis. 2005. „Ē autokefalos Orthodoxē Ekklēsia tēs Polōnias.” Provlēmatismoi 2: 281-344.
Tzoumerkas, Panagiotis. 2012. „Eulogios Georgiefski, mētropolitēs tōn rōsikōn Ekklēsiōn, D. Eurōpēs.” Megalē Orthodoxē Christainikē Egkuklopaideia 7: 367-368.
Tzoumerkas, Panagiotis. 2020. „Anekdoto Sēmeiōma tou Mētropolitē Sardeōn Germanou gia tēn katastasē tēs Ekklēsias tēs Polōnias to 1930.” Kosmos 7: 75-127. DOI: https://doi.org/10.26262/kosmos.v7i0.8591.
„Uchwała Świętego Soboru Biskupów PAKP o zaliczeniu do grona świętych Chełmskich i Podlaskich Męczenników XX wieku.” 2003. Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego 6: 3.
Urban, Kazimierz. 1996. Kościół Prawosławny w Polsce, 1945-1970. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
„Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r.” 1935. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. 1935. 30: poz. 227.
Varvounis, Manolis, and Panagiotis Tzoumerkas. 2019. Ta Orthodoxa Presvugenē Patriarcheia kai o Mētropolitēs Samou kai Ikarias Eirēnaios Papamichaēl. Thessaloniki: Ekdoseis Kuriakidē.
Vasilache, Vasile, protos. 1940. „În toiuliernii. Grija de mănăstiri a Î.P.S. Patriarh Nicodim.” Biserica Ortodoxă Română LVIII: 19-24.
Vasilieva, Olga Ju. 1993. „Russkaja Pravoslavnaja Cerkov΄ i Sovetskaja Vlast΄ v 1917-1927 g.” Voprosy Istorii 8: 40-54.
Vasilieva, Olga Ju. 1994. „Russkaja Pravoslavnaja Cerkov΄ v 1927–1943 gg.” Voprosy Istorii 4: 35-47.
Viktorov, Leoníd, Prot. 1940. „Bypady i intrigi protiv Arhiepiskopa Serafima (Ladde).” Hleb Nebeskyj 5: 61-63.
Višivanjuk, Anna. 2014. „Ukrainizatorskie processy v Pravoslavnoj cerkvi v mežvoennoj Pol΄še.” Gosudarstvo Religija Cerkov΄ v Rossii i za rubežom 32 (4): 160-183.
Williamson, David G. 2009. Poland Betrayed: The Nazi-Soviet Invasions 1939. Barnsley: Stackpole Books.
Wynot, Edward D. 1973. „The Catholic Church and the Polish State 1935-1939.” Journal of Church and State 15 (2): 223-240. DOI: https://doi.org/10.1093/jcs/15.2.223
Wynot, Edward D. 1985. „Poland’s Christian minorities 1919–1939.” Nationalities Papers. The Journal of Nationalism and Ethnicity 13 (2): 209-246. DOI: https://doi.org/10.1080/00905998508408023
Wynot, Edward. 2002. „Captive Faith: The Polish Orthodox Church, 1945-1989.” East European Quarterly 36 (3): 323-340.
Wynot, Edward D. 2014. The Polish Orthodox Church in the Twentieth Century and Beyond: Prisoner of History. Lanham: Lexington Books.
Zięba, Andrzej. 1998. „«Wojna popów». Polskie prawosławie na emigracji po II wojnie światowej.” Przegląd polonijny 23 (3): 31-51.
polish
English
https://doi.org/10.36124/rt.2023.28