O zapożyczeniach greckich w polskiej terminologii prawosławnej

Anna Rygorowicz-Kuźma

doi:10.36124/rt.2024.28

Opublikowane: 2024-12-301

Tom 66 Nr 4 (2024)

O zapożyczeniach greckich w polskiej terminologii prawosławnej

Anna Rygorowicz-Kuźma

https://orcid.org/0000-0002-5100-6045

https://doi.org/10.36124/rt.2024.28

Abstrakt

W artykule poruszono zagadnienie terminów greckiej proweniencji, funkcjonujących w języku religijnym polskiego prawosławia. Leksemy poddane analizie wyekscerpowano ze „Słownika polskiej terminologii prawosławnej” pod red. W. Przyczyny, K. Czarneckiej i M. Ławreszuka. Autorka wyróżnia i charakteryzuje trzy grupy grecyzmów, różniących się okresem i drogą przenikania do języka polskiego. Jedna z grup to terminy ogólnochrześcijańskie, zapożyczone w dobie staro- i średniopolskiej, często za pośrednictwem łaciny, np. eucharystia, prezbiter, apostoł. Znaczące miejsce zajmują grecyzmy dotyczące duchowości prawosławia, w zapożyczaniu których widoczne jest pośrednictwo cerkiewnosłowiańskie, czasem dodatkowo wschodniosłowiańskie, np. akafist, anaław, trikirij. Aktywną i wciąż uzupełnianą grupą są terminy przejmowane od XIX w. bezpośrednio z języka greckiego lub poprzez medium języków zachodnioeuropejskich, np. akatyst, Pantokrator, troparion.

Słowa kluczowe:

terminologia prawosławna, grecyzmy, leksyka religijna, zapożyczenia, język polski, prawosławie

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Rygorowicz-Kuźma, A. (2024). O zapożyczeniach greckich w polskiej terminologii prawosławnej. Rocznik Teologiczny, 66(4), 759–773. https://doi.org/10.36124/rt.2024.28

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Alavizatos, Amilkas, red. 1962-1968. Thrīskeutikī kai īthikī enkyklopaideia. T. 1-12. Athīnai: Athan. Martinos.

Bańko, Mirosław, i Diana Svobodová, Joanna Rączaszek-Leonardi, Marcin Tatjewski. 2016. Nie całkiem obce: Zapożyczenia wyrazowe w języku polskim i czeskim. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323522058

Bednarczuk, Leszek. 2017. „Językowe drogi chrystianizacji Polski.” Poznańskie Spotkania Językoznawcze 34: 7–34. DOI: https://doi.org/10.14746/psj.2017.34.1

Bondaruk, Konstanty. 2020. O nabożeństwie prawosławnym. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna.

Brückner, Aleksander. 1957. Dzieje kultury polskiej. T. I: Od czasów przedhistorycznych do r. 1506. Warszawa: Książka i Wiedza.

Citko, Lilia. 2022. „Z zagadnień opisu leksykograficznego polskiej terminologii prawosławnej – wariantywność wyrazów hasłowych.” Studia Wschodniosłowiańskie XXII: 181-190. DOI: https://doi.org/10.15290/sw.2022.22.12

Czarnecki, Tomasz. 1999. „Najstarsze polskie słownictwo religijne o rodowodzie niemieckim.” W Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego, red. Bogusław Kreja, 13–28. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

Dritsas, Dēmētrios, red. 2005. Lexiko prōtochristianikōn, Vyzantinōn kai neoterōn orthodoxōn orōn. Athīna: Ennoia.

German, Jan. 2022. „Czy (i jak) warto jeszcze badać staropolskie latynizmy i grecyzmy?” LingVaria XVII (1): 307–317. DOI: https://doi.org/10.12797/LV.17.2022.33.18

Kaczyńska, Elwira. 2018. „Z problematyki polskiej normy językowej: dema czy demu?” Poradnik Językowy 2018, z. 7: 23–38.

Karpluk, Maria. 1999. „O staropolskiej terminologii chrześcijańskiej (inspiracje czeskie).” W Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego, red. Bogusław Kreja, 29–33. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

Karpluk, Maria. 2021. Słownik staropolskiej terminologii chrześcijańskiej. Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN.

Klemensiewicz, Zenon. 1985. Historia języka polskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Klich, Edward. 1927. Polska terminologia chrześcijańska. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.

Ławreszuk, Marek, i Grzegorz Makal. 2022. „«Słownik polskiej terminologii prawosławnej» – wnioski badawcze.” W Słownik polskiej terminologii prawosławnej. red. Wiesław Przyczyna i Katarzyna Czarnecka, Marek Ławreszuk, 71-73. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Makal, Grzegorz, i Małgorzata Kurianowicz, Włodzimierz Misijuk. 2022. „Zasady ekscerpcji materiału do «Słownika polskiej terminologii prawosławnej» – odpowiedniki obcojęzyczne.” W Słownik polskiej terminologii prawosławnej. red. Wiesław Przyczyna i Katarzyna Czarnecka, Marek Ławreszuk, 25-36. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Michalska-Górecka, Paulina. 2023. „Leksyka dwóch XVI-wiecznych antyreformacyjnych informatorów wyznaniowych w kontekście genezy tych druków (ikonoklasta vs. ikonomach, zmalowane vs. wykonterfetowane, gamratka vs. miłośnica).” Acta Universitatis Lodziensis, Folia Linguistica 57: 147–157. DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6077.57.10

Moszyńska, Danuta. 1976. Morfologia zapożyczeń łacińskich i greckich w staropolszczyźnie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Moszyński, Leszek. 2006. Wstęp do filologii słowiańskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Mpampiniōtīs, Geōrgios. 2019. Lexiko tīs Neas Ellīnikīs Glōssas. Athīna: Kentro Lexikologias.

Ostapczuk, Jerzy. 2006. Język grecki Nowego Testamentu. Cz. 1. Warszawa: Chrześcijańska Akademia Teologiczna.

Ostrogorski, Georgij. 2008. Dzieje Bizancjum. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Polański, Edward, red. 2011. Wielki słownik języka polskiego PWN: Zasady pisowni i interpunkcji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Popowski, Remigiusz. 2006. Wielki słownik grecko-polski Nowego Testamentu. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”.

Rieger, Janusz, i Janusz Siatkowski. 2012. „Kontakty polszczyzny z językami słowiańskimi.” W Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, 542–553. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Rygorowicz-Kuźma, Anna. 2019. „Rutenizmy w staropolskiej terminologii religijnej (na przykładzie Słownika staropolskiej terminologii chrześcijańskiej Marii Karpluk).” Studia Wschodniosłowiańskie XIX: 373–385. DOI: https://doi.org/10.15290/sw.2019.19.26

Siatkowski, Janusz. 1982. „O cerkiewizmach w najstarszej polskiej terminologii chrześcijańskiej.” W Polskie kontakty z piśmiennictwem cerkiewnosłowiańskim do końca wieku XV (Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego, Slawistyka 3), 97-105. Gdańsk: Uniwersytet Gdański.

SPTP: Przyczyna, Wiesław, i Katarzyna Czarnecka, Marek Ławreszuk, red. 2022. Słownik polskiej terminologii prawosławnej. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Witaszek-Samborska, Małgorzata. 1993. Zapożyczenia z różnych języków we współczesnej polszczyźnie. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Walczak, Bogdan. 2012. „Kontakty polszczyzny z językami niesłowiańskimi.” W Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, 527-540. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Wojan, Katarzyna. 2010. Przypadkowe i nieprzypadkowe wędrówki leksemów. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

WSJP: Żmigrodzki, Piotr, red. 2007–. Wielki słownik języka polskiego PAN. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN. Dostęp 2024.09.02. https://wsjp.pl/.

WSWO: Bańko, Mirosław, red. 2010. Wielki słownik wyrazów obcych PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.