Polsko-ruska pieśń z XVIII w. o świętym Wasylim

Barbara Dzierżanowska

doi:10.36124/rt.2022.14

Opublikowane: 2023-05-291

Tom 64 Nr 2 (2022)

Polsko-ruska pieśń z XVIII w. o świętym Wasylim

Barbara Dzierżanowska

https://orcid.org/0000-0001-7103-0109

https://doi.org/10.36124/rt.2022.14

Abstrakt

Zapisana alfabetem łacińskim wczesnonowożytna ruska liryka paraliturgiczna przynależy do literackiego dziedzictwa polsko-ruskiego pogranicza kulturowego. Dotychczas słabo rozpoznana ze względu na znaczne rozproszenie w polskich rękopisach typu silvae rerum, nie weszła do obiegu historyczno-literackiego, pozostając na marginesie badań nad popularną twórczością religijną Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Artykuł zawiera edycję krytyczną odnalezionej w rękopisie Biblioteki Jagiellońskiej narracyjnej "Pieśni o świętym Wasylim", będącej hagiograficzno-pokutną odmianą tzw. religijnej pieśni ruskiej. Utwór, poprzez przywołanie legendy o wypędzeniu przez Bazylego Wielkiego demonów z grzesznika, stanowi poetyckie wezwanie do umacniających wiarę modlitwy i pokuty, symbolizowanych przez nieugiętą postawę powszechnie czczonego ojca Kościoła.

Inne teksty tego samego autora

Jerzy Ostapczuk, Barbara Dzierżanowska, Edycje cyrylickich starych druków liturgicznych Ewangelii tetr. Katalog , Rocznik Teologiczny: Tom 65 Nr 3 (2023)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Dzierżanowska, B. (2023). Polsko-ruska pieśń z XVIII w. o świętym Wasylim. Rocznik Teologiczny, 64(2), 397. https://doi.org/10.36124/rt.2022.14

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Âkovenko, Natalâ M. 2017. U pošukah Novogo neba: žittâ ì teksti Joanikìâ Galâtovs´kogo. Kiïv: Laurus/Kritika.

Altaner, Berthold, i Alfred Stuiber. 1990. Patrologia. Życie, pisma i nauka Ojców Kościoła. Tłum. Paweł Pachciarek. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.

Bazyli Wielki. 1972. „List 217 do Amfilochisa, w sprawie kanonów.” W Bazyli Wielki. Listy. Red. Włodzimierz Krzyżaniak, 235-245. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.

Borek, Piotr. 2002. Szlakami dawnej Ukrainy. Studia staropolskie. Kraków: Collegium Columbinum.

Brückner, Aleksander. 1911. „Pieśni polsko-ruskie.” Pamiętnik Literacki 10/1/4: 181-197, 417-444.

Brückner, Aleksander. 1931. Dzieje kultury polskiej. Tom 3: Czasy najnowsze do roku 1831. Część 1: Czasy saskie (1697-1763). Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza.

Ceccherelli, Andrea. 2003. Od Suriusa do Skargi. Studium porównawcze o „Żywotach świętych”. Izabelin: Świat Literacki.

Demuc´kij, Porfirìj Danilovič. 1903. Lìra ì ïï motivi. Kiïv: Ì. Ì. Čokolov.

Dzierżanowska, Barbara. 2019. „Pieśni ruskie zebrane z rękopisów Biblioteki Narodowej.” Barok. Historia – Literatura – Sztuka 26/2(52): 203-221.

Dzierżanowska, Barbara. 2020. „Czy pieśń ruska jest białoruska? O zapomnianym zjawisku literackim polsko-ruskiego pogranicza w XVII-XVIII w.” W Język, literatura i kultura Białorusi na przestrzeni wieków. Red. Mikałaj Chaustowicz, Radosław Kaleta, 279-288. Warszawa: Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego.

Dzierżanowska, Barbara. 2022. „«Duma kozacka o wojnie z Kozakami» – zapomniany zabytek poezji rusko-polskiej.” Pamiętnik Literacki 2: 195-223.

Franko, Ìvan. 1907. „Studìï nad ukraïns´kimi narodnïmi pìsnâmi.” Zapiski Naukovogo tovaristva ìmenì Ševčenka 78: 104-108.

Getka, Joanna. 2009. Prosta mowa końca XVIII wieku. Język „Nauk Parafialnych” (Poczajów 1794). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Gnatûk, Oleksandra. 1994. Ukraïns´ka duhovna barokkova pìsnâ. Varšava, Kiïv: Pereval.

Gnatûk, Oleksandra. 2000. Barokovì duhovnì pìsnì z rukopisnih spìvanikìv XVIII st. Lemkìvŝini. L´vìv: Mìsìoner.

Gnatûk, Volodimir. 1902a. „Ugrorus´kì duhovnì vìršì.” Zapiski Naukovogo tovaristva ìm. Ševčenka 47: 69-70.

Gnatûk, Volodimir. 1902b. „Ugrorus´kì duhovnì vìršì.” Zapiski Naukovogo tovaristva ìm. Ševčenka 49: 251-252.

Hernasowa, Maria. 1959. „Geneza «pieśni gminnej» z IV cz. «Dziadów».” Pamiętnik Literacki 50/3-4: 551-561.

Hrotsvitha z Gandersheim. 1879. „Historia de conversione desperati adolescentis servi Proterii per sanctum Basilium.” W Patrologiae cursus completus. Series Latina. Red. Jacques Paul Migne, tom 137, 1109-1116. Paris: Sirou.

Kuran, Michał. 2008. „O erotyzmie w twórczości Samuela Twardowskiego.” W Amor vincit omnia. Erotyzm w literaturze staropolskiej. Red. Roman Krzywy, 156-189. Warszawa: Uniwersytet Warszawski.

Krzyżanowski, Julian. 1961. „Pieśń o Kozaku i Kulinie.” W Paralele. Studia porównawcze z pogranicza literatury i folkloru, 202-210. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Lazorkina, Olga. 2008. „Diplomaticheskaya deyatel’nost’ kantselyarii Velikogo knyazhestva Litovskogo v XVII v.” Zhurnal mezhdunarodnogo prava i mezhdunarodnykh otnosheniy 1: 43-48.

Lorens, Beata. 2017. „Bazylianie jako propagatorzy literatury łacińskiego kręgu kulturowego wśród społeczności unickiej w Rzeczypospolitej w XVIII wieku.” W Między Wschodem a Zachodem. Prawosławie i Unia. Red. Marzanna Kuczyńska, 293-329. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Łepki, Bogdan. 2014. Zarys literatury ukraińskiej. Warszawa: Pracownia Wydawnicza ElSet.

Mahan´ko, Mariâ Aleksandrovna. 2004. „Vasilij Velikij.” W Pravoslavnaâ ènciklopediâ. Tom VII. Moskva: Cerkovno-naučnyj centr «Pravoslavnaâ ènciklopediâ»: 131-191.

Mal´dzìs, Adam. 1974. Taâmnicy staražytnyh shovišča´. Da gistoryi belaruskaj litaratury XVII – XIX stagoddzâ´. Mìnsk: Mast. lit.

Malinka, Oleksandr. 1894. „Lirnik Evdokim Mykitovič Mokroviz.” Kievskaâ starina 46: 434-444.

Medvedik, Ûrìj. 2006. Ukraïns´ka duhovna pìsnâ XVII–XVIII stolìt´. L´vìv: UKU.

Medvedik, Ûrìj. 2015. „«Bogoglasnik» – perša drukovana antologìâ duhovnih pìsen´ v Ukraïnì.” Aktual´nì pitannâ gumanìtarnih nauk 12: 89-96.

Medwedyk, Jurij. 1994. „Z dziejów ukraińskiej pieśni religijnej.” W Polska – Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa. Tom 2, 397-402. Przemyśl: PWIN.

Medwedyk, Jurij. 2000. „Poczajowski „Bohohłasnyk”. Okoliczności powstania oraz źródła antologii ukraińskiej pieśni religijnej.” W Polska – Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa. Tom 5. Red. Stanisław Stępień, 347-354. Przemyśl: PWIN.

Mineâ Prazdničnaâ. 1890. Mineâ Prazdničnaâ imenuemaâ anfologïon, soderžaŝaâ służby gospodskim i blogorodičnym prazdnikom i sviatym izbrannym. Moskva: v Moskovskoj sinodal´noi tipografi.

Naumow, Aleksander. 2002. Domus divisa. Studia nad literaturą ruską w I. Rzeczypospolitej. Kraków: Collegium Collumbinum.

Nowak-Dłużewski, Juliusz. 1972. Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Dwaj młodsi Wazowie. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.

Nowicka-Jeżowa, Alina. 1996. „Pieśni ruskie z rękopisu Biblioteki Muzeum Czartoryskich (sygn. I 2337).” Barok. Historia – Literatura – Sztuka III/2(6): 187-202.

Rothe, Hans, i Jurij Medvedyk, red. 2016a. Bogoglasnik. Pesni blagogovejnyja (1790/1791). Eine Sammlung geistliche Lieder aus Ukraine. Tom 1: Facsimile. Köln/Weimar/Wien: Böhlau Verlag.

Rothe, Hans, i Jurij Medvedyk, red. 2016b. Bogoglasnik. Pesni blagogovejnyja (1790/1791). Eine Sammlung geistliche Lieder aus Ukraine. Tom 2: Darstellung. Köln/Weimar/Wien: Böhlau Verlag.

Rudenko, Yelena. 2015. „Ranniye belorusskiye latinografichnyye teksty kak pokazatel’ kontaktnoy yazykovoy zony.” Yazykovoy kontakt 2015: 138-147.

Skarga, Piotr. 1579. Żywoty świętych Starego i Nowego Zakonu z Pisma Świętego i z poważnych pisarzów i doktorów kościelnych wybranych. Część 1. Wilno: Mikołaj Krzysztof Radziwiłł.

Skarga, Piotr. 1585. Żywoty świętych Starego i Nowego Zakonu z Pisma Świętego i z poważnych pisarzów i doktorów kościelnych wybranych. Część 1. Kraków: Andrzej Piotrkowczyk.

Surius, Laurentius. 1570. De probatis vitis sanctorum ab Al. Lippomano olim conscriptis nunc primum emendatis et auctis. Tom 1. Coloniae Agrippinae: apud Geruinum Calenium et haeredes Quentelios.

Tazbir, Janusz. 1978. Piotr Skarga, szermierz kontrreformacji. Warszawa: Wiedza Powszechna.

Temčinas, Sergejus. 2017. „Języki kultury ruskiej w Pierwszej Rzeczypospolitej.” W Między Wschodem a Zachodem. Prawosławie i Unia. Red. Marzanna Kuczyńska, 81-120. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Voragine, Jakub de. 1955. Złota legenda. Wybór. Tłum. Janina Pleziowa. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.

Voznâk, Mihajlo. 1913. Materìali do ìstorìï ukraïns´koï pìsnì ì vìršì. Teksti j zamìtki. L´vìv: Z druk. Nauk. t-va ìm. Ševčenka.

Walczak, Bogdan. 2018. „Ruszczyzna – drugi język Rzeczypospolitej.” W Języki ruskie w rozwoju historycznym i kontaktach z polszczyzną. Red. Lilia Citko, 277-287. Białystok: Uniwersytet w Białymstoku.

Zosim, Ol´ga L. 2012. „Sakral’naâ po´ziâ i vostočnoslavânskaâ duhovnaâ pesennost’ XVII–XVIII vv.: intertekstual’nyj aspekt.” Vestnik Pravoslavnogo Svâto-Tihonovskogo gumanitarnogo universiteta. Seriâ V. Voprosy istorii i teorii hristianskogo iskusstva 2 (8): 41-51.

Žeňuch, Peter. 2006. Kyrillische paraliturgische Lieder. Edition des handschriftlichen Liedguts im ehemaligen Bistum von Mukačevo im 18. und 19. Jahrhundert (Bausteine zur Slavischen Philologie und Kulturgeschichte. Reihe B. Editionen 23). Köln – Weimar – Wien: Böhlau Verlag.