Cyrylickie stare druki Ewangelii tetr wydane w Kijowie w 1697 i 1712 roku – ich tradycja liturgiczna i oryginał. Analiza świętych i świąt obecnych w menologionach

Jerzy Ostapczuk

doi:10.36124/rt.2023.01

Opublikowane: 22023-11-25 — zaktualizowane 2023-12-05

Wersje

Tom 65 Nr 1 (2023)

Cyrylickie stare druki Ewangelii tetr wydane w Kijowie w 1697 i 1712 roku – ich tradycja liturgiczna i oryginał. Analiza świętych i świąt obecnych w menologionach

Jerzy Ostapczuk

https://orcid.org/0000-0002-7659-3936

https://doi.org/10.36124/rt.2023.01

Abstrakt

Dziesięć cyrylickich starych druków liturgicznych Ewangelii tetr wydanych przez Drukarnię Ławry Kijowsko-Peczerskiej można podzielić na dwie grupy. Jedną z nich stanowią dwie wyjątkowe edycje z 1697 i 1712 roku. Te dwie kijowskie Ewangelie ukazały się po aneksji w 1686 roku metropolii kijowskiej przez patriarchat moskiewski. Wydarzenie to skutkowało stopniową utratą tożsamości przez kijowską tradycję liturgiczną i wprowadzeniem w 1720 roku cenzury władz moskiewskich nad drukarniami w Kijowie i Czernihowie. Analiza tekstologiczna kilku fragmentów Ewangelii tetr i paratekstów (tj. Przedmowy do Ewangelii i tytułów ewangelijnych) wskazała, że pierwsze dwie kijowskie Ewangelie, oprócz typowych tylko im wariantów tekstu, zawierają również warianty poświadczone wyłącznie w moskiewskich Ewangeliach tetr z II połowy XVII wieku. Menologiony, które w starych drukach Ewangelii tetr były zawsze umieszczane na końcu, zawierają niekiedy świętych i święta czczonych tylko lokalnie. Wspomnienia te są pomocne w poszukiwaniu oryginałów zarówno drukowanych, jak i pisanych ręcznie Ewangelii. Menologiony przekazują również pewne informacje o lokalnej tradycji liturgicznej. Niniejsza publikacja koncentruje się na wariantach tekstu i tradycji liturgicznej odzwierciedlonej w menologionach cyrylickich starych druków Ewangelii tetr. Były one podstawą do wskazania oryginału pierwszych dwóch kijowskich edycji Ewangelii, tj. moskiewskiego wydania z 1688 roku. Udowodniono również, że te dwie Ewangelie wydrukowane w Kijowie w latach 1697 i 1712 zawierają wspomnienia niektórych lokalnie czczonych świętych, pominiętych nie tylko we wszystkich kolejnych kijowskich edycjach, ale również we wszystkich innych 108 poddanych analizie Ewangeliach tetr.

Słowa kluczowe:

stary druk, Ewangelia tetr, Kijów, 1697, 1712, tradycja liturgiczna, oryginał

Inne teksty tego samego autora

1 2 3 > >>

Pobierz pliki

PDF (English)

Zasady cytowania

Ostapczuk, J. (2023). Cyrylickie stare druki Ewangelii tetr wydane w Kijowie w 1697 i 1712 roku – ich tradycja liturgiczna i oryginał. Analiza świętych i świąt obecnych w menologionach. Rocznik Teologiczny, 65(1), 7–32. https://doi.org/10.36124/rt.2023.01 (Original work published 25 listopad 2023)

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Âremenko, Maksym. 2017. Pered vyklykamy unifikaciї ta dyscyplinuvannâ. Kyїvs´ka pravoslavna metropoliâ u XVIII stoliti (Kyїvs´ke hrystyânstvo IV). L´viv: UKU.

Bendza, Marian. 2006. „Inkorporacja metropolii kijowskiej do patriarchatu moskiewskiego.” W Autokefalie Kościoła prawosławnego w Polsce. Red. Antoni Mironowicz, Urszula Pawluczuk, Piotr Chomik, 65-114. Białystok: Uniwersytet w Białymstoku.

Ćwikła, Leszek. 2006. Polityka władz państwowych wobec Kościoła prawosławnego i ludności prawosławnej w Królestwie Polskim, Wielkim Księstwie Litewskim oraz Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1344–1795. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Guseva, Aleksandra Alekseevna 2010. Svod russkih knig kirillovskoi pečati XVIII veka tipografij Moskvy i Sankt-Peterburga i universal´naâ metodika ih identifikacii. Moskva: Indrik.

Isaevič, Âroslav Dmitrevič. 2002. Ukraїn´ske knygovydannâ: vytoky, rozvytok, problemy. L´viv: Institut Ukrainoznastva imeni I. Krypâkevyča NAN Ukraїny.

Kagamlyk, Svitlana. 2020. „How Moscow colonized Kyiv-Pechersk Lavra. New pages to the history of the Ukrainian printing of the second half of the XVIIIth century.” Shidnoêvropejs´kij istoričnij visnik 15: 54-64. DOI: https://doi.org/10.24919/2519-058x.15.204969

Kaganov, Isak Âkovyč. 1959. Ukrains´ka knyga kincâ XVI-XVII stolit´. Narysy z istoriї knygy. Harkiv: Knyžkova Palata URSR.

Mironowicz, Antoni. 2006. „Metropolia kijowska w strukturze patriarchatu konstantynopolitańskiego (988–1685).” W Autokefalie Kościoła prawosławnego w Polsce. Red. Antoni Mironowicz, Urszula Pawluczuk, Piotr Chomik, 23-64. Białystok: Uniwersytet w Białymstoku.

Morozov, Oleksandr. 2012. „Cerkovni starožitnosti v ekspoziciї Muzeû ridkisnoї knygy biblioteki Nižins´kogo deržavnogo universitetu imeni Mykoly Gogolâ: naprestol´ne Êvangelie 1689 r. z Nižyns´kogo Blagoviŝens´kogo monastyrâ.” Nižyns´ka Starovyna 13 (16): 53-60.

Ogiênko, Ivan. 1925. Istoriâ ukraїns´kogo drukarstva. Tom 1: Istoryčno bibliografičnij oglâd ukraїns´kogo drukarstva XVI-XVIII v.v. L´viv: Naukovê Tovarystvo Imeni Ševčenka.

Ostapczuk, Jerzy. 2015. „Ewangelie czytane na wszelką potrzebę, różnorodne w cyrylickich starych drukach tetraewangelii.” W Zbrojne i ideologiczne konflikty w dawnym piśmiennictwie Słowian i ich echa w nowszej kulturze (Krakowsko-Wileńskie Studia Slawistyczne 11). Red. Marzanna Kuczyńska, Jan Stradomski, 105-120. Kraków: Scriptum.

Ostapczuk, Jerzy. 2017a. „Evangelie ot Marka v staropečatnyh izdaniâh četveroevangelij.” W Slavânskaâ Bibliâ v èpohu rannego knigopečataniâ. K 510-letiû sozdaniâ biblejskogo sbornika Matfeâ Desâtogo. Otv. red. Anatolij Alekseev, 357–367. Sankt-Peterburg: Institut russkoj literatury (Puŝkinskij Dom) RAN, Biblioteka Rossijskoj akademii nauk.

Ostapczuk, Jerzy. 2017b. „Rozważania o genezie jedynego cyrylickiego starego druku ewangeliarza pełnego (Kijów, 1707 rok).” Rocznik Teologiczny 59 (3): 425-468.

Ostapczuk, Jerzy. 2019. „Predisloviâ blažennogo Feofilakta Bolgarskogo k Evangeliâm v kievskih Evangeliâh tetr 1697 i 1712 gg.” W Venec hvaleniâ. Studia ofiarowane profesorowi Aleksandrowi Naumowowi na jubileusz 70-lecia (Latopisy Akademii Supraskiej 10). Red. Marzanna Kuczyńska, 115-126. Białystok: Fundacja Oikonomos.

Ostapczuk, Jerzy. 2020. „Spisok glav Evangeliâ v staropečatnyh kirilličeskih bogoslužebnyh Evangeliâh tetr i ih otnošenie k rukopisnoj tradicii.” Slavia. Časopis pro slovanskou filologii 89 (2): 200-216.

Ostapczuk, Jerzy. 2021a. „Oglavlenie Evangeliâ ot Ioanna v staropečatnyh kirilličeskih bogoslužebnyh četveroevangeliâh.” Konštantínove listy 14 (2): 109-125. DOI: https://doi.org/10.17846/CL.2021.14.2.109-125

Ostapczuk, Jerzy. 2021b. „Oglavleniâ Evangeliâ ot Luki v staropečatnyh kirilličeskih bogoslužebnyh Evangeliâh tetr. Tekstologičeskaâ harakteristika.” Rocznik Teologiczny 63 (1): 143-159.

Ostapczuk, Jerzy. 2022a. „Rukopisnoe Evangelie-tetr RGB sobr. E.E. Egorova (f. No 98) No 139 i ego staropečatnyj original. Issledovanie mesâceslovnyh pamâtei.” Rocznik Teologiczny 64 (2): 373-396.

Ostapczuk, Jerzy. 2022b. „Klasyfikacja typologiczna Menologionów w cyrylickich starych drukach liturgicznych Ewangelii tetr.” W Pol´za zelo velikaâ: sbornik naučnyh statej k 60-letiû Andreâ Vlagimiroviča Voznesenskogo. Otv. red. Nikolai Viktorovič Nikolaiev, 41-48. Sankt-Peterburg: Rossijskaâ nacionalnaâ biblioteka.

Ostapczuk, Jerzy. 2022c. „Staropečatnyj original rukopisnogo Evangeliâ tetr RGB Ed. Post. no 59 (1735-1736 gg.). Tekstologičeskoie issledovanie mesâceslova.” W Kompleksnaâ arheografiâ Moskovskogo universiteta: sbornik naučnyh statei (Trudy istoričeskoog fakul´teta MGU, Vyp. 208, Ser. II: Istoričeskie issledovaniâ 139). Red. Еlena Vladimirovna Voroncova, Dar´â Аleskandrovna Sundukova, 181–197. Moskva: Arhiv RAN / Arheodoksiâ.

Ostapczuk, Jerzy. 2023a. „Oryginał cyrylickich starych druków Ewangelii tetr wydanych w Poczajowie. Analiza świąt i świętych obecnych w menologionach.” Slavistica Vilnensis 68 (1): 10-23. DOI: https://doi.org/10.15388/SlavViln.2022.68(1).92

Ostapczuk, Jerzy. 2023b. „The Early Printed Cyrillic Tetraevangelion issued in Vilnius/Vievis in 1644 and its source. Research into the Saints and Feasts present in the Menologia.” Slavia [w druku].

Ostapczuk, Jerzy. 2023c. „Menologia of Cyrillic Early Printed Liturgical Tetraevangelia issued in Vilnius.” Knygotyra 80: 116-146. DOI: https://doi.org/10.15388/Knygotyra.2023.80.126

Ostapczuk, Jerzy, i Wiktor Wysoczański, Janusz Tadeusz Maciuszko, Jerzy Tofiluk. 2020. „Kratkie žitiâ Evangelistov v kirilličeskih staropečatnyh Evangeliah tetr i ih proishoždenie.” Konštantínove Listy 13 (1): 126-143. DOI: https://doi.org/10.17846/CL.2020.13.1.126-143

Polovnykova Svitlana Oleksandrivna, i Ihor Sytyj. 1998. Kolekciâ kyrylyčnyh starodrukiv iz zibrannâ Černigiv´skogo istoryčnogo muzeû im. V. V. Tarnovs´kogo: Katalog (Naukovo-dovidkovi vidannâ z istoriї Ukraїni 44). Kyїv: In-t ukr. arheografiї ta džereloznastva im. M.S. Gruševs´kogo NAN Ukraїny.

Popov, Aleksei Vasil´evič. 2013. Pravoslavnye russkie akafisty (Liturgičeskaâ Biblioteka). Moskva: Izdatel´stvo Moskovskoi Patriarhii Russkoi Pravoslavnoi Cerkvi.

Subtelny, Orest. 1980. „Russia and the Ukraine: The Difference that Peter I Made.” The Russian Review 39 (1): 1-17. DOI: https://doi.org/10.2307/128548

Titov, Fedor Ivanovič. 1918a. Titpografiâ Kyivo-Pečerskoj lavry. Istoričeskij očerk. T. 1: 1606-1616-1721. Kyiv: Tipografiâ Kyivo-Pečerskoj Uspenskoj Lavry.

Titov, Fedor Ivanovič. 1918b. Priloženiâ k pervormu tomu Izsledovaniâ zaslužennogo Professora protoiereâ Feodora Titova: Tipografiâ Kyivo-Pečerskoj Lavry. Istoričeskij očerk. Kyiv: Tipografiâ Kyivo-Pečerskoj Uspenskoj Lavry.

Ûrina, Lûdmyla. 2005. Naprestol´ni Êvangeliї XVI-XVIII stolit´ u zibranni Nacional´nogo Kyêvo-Pečers´kogo istoryko-kul´turnogo zapovidnyka. Katalog. Kyїv: KVIC.

Zapasko, Akim Prohorovič, i Âroslav Dmitrevič Isaevič. 1981. Pamâtniki knižnogo iskustva. Katalog staropečatnyh knig izdannyh na Ukraine. Kniga 1 (1574-1700). L´vov: Viša Škola.

Zernova, Antonina Sergeevna. 1958. Knigi kirillovskoi pečati izdannye v Moskve v XVI-XVII vekah. Svodnyj katalog. Moskva: Gos. ordena. Lenina B-ka SSSR. im. V.I. Lenina / Otdel redkih knig.

Żurawińska, Zofia, i Zoja Jaroszewicz-Pieresławcew. 2004. Katalog druków cyrylickich XV-XVIII wieku w zbiorach Biblioteki Narodowej. Warszawa: Biblioteka Narodowa.