Warunki naturalne Zatoki Antiocheńskiej a rozwój historyczny miasta Seleucja Pieria (czasy hellenistyczne i rzymskie)

Paweł Filipczak

doi:10.36124/rt.2023.14

Opublikowane: 2023-12-221

Tom 65 Nr 2 (2023)

Warunki naturalne Zatoki Antiocheńskiej a rozwój historyczny miasta Seleucja Pieria (czasy hellenistyczne i rzymskie)

Paweł Filipczak

https://orcid.org/0000-0002-5813-8606

https://doi.org/10.36124/rt.2023.14

Abstrakt

Celem artykułu jest określenie związków między rozwojem historycznym Seleucji Pierii, największego portowego miasta Syrii w czasach hellenistycznych i rzymskich, a warunkami naturalnymi najbliższego regionu. W artykule omawiam warunki hydrograficzne (głębokość, ukształtowanie dna, prądy morskie i pływy) oraz zjawiska meteorologiczne (wiatry, deszcze, burze itp.) w Zatoce Antiocheńskiej, szczególnie w pasie wód przybrzeżnych oraz na samej linii brzegowej (struktura geologiczna, zasoby naturalne). Temat jest słabo opracowany – we współczesnej historiografii dominują negatywne oceny wybrzeża syryjskiego, uznanego za słabo rozwinięte, niebezpieczne dla żeglugi. Z drugiej strony wiadomo o obecności Greków (a później Rzymian) na wybrzeżu syryjskim od czasów archaicznych. W artykule wykorzystuję źródła antyczne (m.in. Strabon, Pliniusz, Polibiusz, Ammian, Libaniusz, Julian Apostata), bizantyńskie (Malalas) a także nowożytne, opisy marynarzy i podróżników z XVII – XIX wieku, wreszcie współczesne badania archeologiczne oraz geograficzne.

Słowa kluczowe:

Syria, Antiochia, Seleucia, Pieria, zatoka, historia

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Filipczak, P. (2023). Warunki naturalne Zatoki Antiocheńskiej a rozwój historyczny miasta Seleucja Pieria (czasy hellenistyczne i rzymskie). Rocznik Teologiczny, 65(2), 323–350. https://doi.org/10.36124/rt.2023.14

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Źródła

Achilles Tatius: Achilles Tatius. 1969. Leucippe and Clitophon (Loeb Classical Library 45). Tłum. Stephen Gaselee, Cambridge, MA: Harvard University Press; Achilleus Tatios. 2002. Opowieść o Leukippe I Klejtofoncie. Tłum. Robert Krzysztof Zawadzki. Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej. DOI: https://doi.org/10.4159/DLCL.achilles_tatius-leucippe_clitophon.1969

Appian: Appian. 2019. Roman History (Loeb Classical Library 4). Tom III. Red. i tłum. Brian McGing. Cambridge, MA: Harvard University Press; Apian z Aleksandrii. 1957. Historia rzymska. Część 1 i 2, tłum. Ludwik Piotrowicz. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich.

Ammianus: Ammianus Marcellinus. 1950. History (Loeb Classical Library 300). Tom I: Books 14–19, tłum. John C. Rolfe, Cambridge, MA: Harvard University Press; Ammianus Marcellinus. 2002. Dzieje rzymskie (Biblioteka Antyczna). Tom 1, tłum. Ignacy Lewandowski. Warszawa: Prószyński i Spółka.

Arystoteles: Aristotle. 1962. Meteorologica (Loeb Classical Library 397). Tłum. Henry Desmond Prichard Lee. Cambridge MA: Harvard University Press; Arystoteles. 1982. Meteorologika. Tłum. Antoni Paciorek. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Atenajos: Athenaeus. 2008. The Learned Banqueters (Loeb Classical Library 224). Tom III: Books 6–7. Tłum. i red. S. Douglas Olson. Cambridge MA: Harvard University Press; Atenajos. 2010. Uczta mędrców. Tłum. Krystyna Bartol, Jerzy Danielewicz. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Kodeks Justyniana: Corpus Iuris Civilis. Codex Iustinianus. 1954. Red. Paul Krüeger. Tom II, Berlin: Weidmann.

Kodeks Teodozjusza: Theodosiani libri XVI cum Constitionibus Sirmondianis et leges novellae ad Theodosianum pertinentes. 1954. Red. Theodor Mommsen, Paul Martin Meyer. Tom II. Berlin: Weidmann.

Dioskurides: Dioscorides. 2000. De materia medica. Red. i tłum. Anne Tess Osbaldeston. Johannesburg: IBIDIS.

lawiusz Filostrat: Flawiusz Filostrat. 2012. Żywot Apolloniosa z Tyany. Tłum., wstęp i oprac. Marian Szarmach. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika; Philostratus. 2005. The Life of Apollonius of Tyana (Loeb Classical Library 16). Tom 1: Books I-IV, red. Christopher Prestige Jones. Cambridge MA: Camridge University Press.

Homer, Odyseja: Homer. 1919. Odyssey. Tom I: Books 1-12 (Loeb Classical Library 104). Tłum. Augustus Taber Murray, Georg Edward Dimock. Cambridge MA 1919: Heinemann; Homer, Odyssey. Tom II: Books 13-24 (Loeb Classical Library 105). Tłum. Ausgustus Taber Murray, przejrzał Georg Edward Dimock. Cambridge MA 1919: Heinemann; Homer. 2004. Odyseja, tłum. L. Siemieński, wstęp. Zofia Abramowiczówna, oprac. Jerzy Łanowski. Wrocław: Ossolineum–DeAgostini.

Julian, Panegiryk: The Works of Emperor Julian. 1913. (Loeb Classical Library 13) Tłum. Wimer Cave Wright. London/New York: Heinemann.

Libaniusz: Libanios. 2016. Discours. Tom III: Discours XI. Antiochicos (Les Belles Lettres). Tłum. Michel Casevitz, Odile Lagacherie, przypisy Catherine Saliou. Paris: Societé d’Éditions Les Belles Lettres; Libanios. 1953. Wybór mów. Tłum., wstęp i oprac. Leokadia Małunowiczówna. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich.

Liwiusz, Dzieje: Livy. 2017. History of Rome. Tom IX: Books 31–34 (Loeb Classical Library 295). Red., tłum. John C. Yardley, wstęp Dexter Hoyos, Cambridge MA: Harvard University Press; Liwiusz. 1976. Dzieje Rzymu od założenia miasta. Księgi 28–34 (Biblioteka Przekładów z Literatury Antycznej 23). Tłum., oprac. Mieczysław Brożek, Józef Wolski. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich.

Malalas: Ioannis Malalae Chronographia. 2000. Red. Ioannes Thurn. Berolini/Novi Eburaci: De Gruyter; The Chronicle of John Malalas. 1986. Tłum. Elisabeth Jeffreys, Michael Jeffreys, Roger Scott. Melbourne: Australian Association For Byzantine Studies. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110876017

Novum Testamentum Graece. 2012. Wyd. 28. Red. Barbara i Kurt Aland, Johannes Karavidopoulos, Carlo Maria Martini, Bruce Manning Metzger. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft.

Pismo Święte. Stary i Nowy Testament. 2010. Red. Michał Peter, Michał Wolniewicz. Poznań: Wydawnictwo Święty Wojciech.

Pliniusz: Pliny. 1961. Natural History. Tom II: Books 3–7 (Loeb Classical Library 352). Tłum. Harris Rackham. Cambridge MA.: Harvard University Press; Gajusz Pliniusz Sekundus. 2017. Historia naturalna. Tom I: Kosmologia i geografia (księgi II–VI). Tłum., wstęp i oprac. Ireneusz Mikołajczyk, Natalia Rataj, Emilia Twarowska-Antczak, Krzysztof Antczak. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Prokopiusz, Wojny: Prokopios. 2014. The Wars of Justinian, Tłum. Henry Bronson Dewing, przejrzał, wstęp, uwagi A. Kaldellis. Indiana: Hackett Publishing; Prokopiusz. 2013. Historia wojen. Tom I: Wojny z Persami. Tłum. Dariusz Brodka. Kraków: Historia Iagellonica.

Polibiusz: Polybius. 2011. The Histories. Tom III: Books 5–8 (Loeb Classical Library 138). Tłum. William Roger Paton, przejrzał Frank William Walbank, Christian Habicht. Cambridge MA: Harvard University Press; Polibiusz. 1957. Dzieje (Biblioteka przekładów z Literatury Antycznej 3). Tłum, wstęp. Seweryn Hammer. Tom I. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich.

Skylaks: „Scylacis Caryandensis Periplus.” 1882. W Geographi Graeci minores. Red. Carl Müller, tom I, 15–96. Parisiis: Ambrosio Firmin Didot; Periplus Skylaksa z Karyandy. 2005. Tłum, wstęp i oprac. Krzysztof Głombiowski. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

Stadiasmus Maris Magni: „Anonymi Stadiasmus Maris Magni.” W Geographi Greaci Minores. Red. Carl Müller, tom. I, 427–514. Parisiis: Ambrosio Firmin Didot.

Strabon: Strabo. 1930. Geography. Tom VII: Books 15–16 (Loeb Classical Library 241). Tłum. Horace Leonard Jones. Cambridge MA: Heinemann.

Teodoret, Dzieje miłości Bożej: Theodoret de Cyr. 1977. Histoire des moines de Syrie, Histoire philothée I–XXX (Sources Chrétiennes 234). Tłum., red. i indeksy Pierre Canivet, Alice Leroi-Molinghen, Paris: Éditions du Cerf; Teodoret biskup Cyru. 2007. Dzieje miłości Bożej (Źródła Monastyczne 7). Tłum. Katarzyna Augustyniak, wstęp Ewa Wipszycka. Tyniec: Wydawnictwo Benedyktynów.

Opracowania

Alhammoud, Bahjan, i Karine Béranger, Laurent Mortier, Michel Crépon, Ivan Dekeyser. 2005. „Surface Circulation of the Levantine Basin: Comparison of the model results with observations.” Progress in Ocenography 66: 299–320. DOI: https://doi.org/10.1016/j.pocean.2004.07.015

Amitai Yael, i Yoav Lehahn, Ayah Lazar, Eyal Heifetz. 2010. „Surface Circulation of the Eastern Mediterranean Levantine basin: Insight from the analyzing 14 years of satellite altimetry data.” Journal of Geophysical Research 115: [brak paginacji]. Dostęp: 2022.12.10. doi:10.1029/2010JC006147. DOI: https://doi.org/10.1029/2010JC006147

Allen, William. 1853. „The Ancient Harbour of Seleucia, in Pieria.” Journal of Royal Geographical Society of London 23: 157–163. DOI: https://doi.org/10.2307/1797959

Arce, Javier. 2018. „El emperador Trajano en los texto tardíos.” W Marco Ulpio Trajano. Emperador de Roma. Documentos y Fuentes para el studio de su reinado. Red. Julián Gonzáles, José Carlos Saquete, 303–329. Sevilla: Editorial Universidad de Sevilla.

Talbert, J.A. Richard, red. 2000. Barrington Atlas of the Greek and Roman World. Princeton: Princeton University Press.

Beaudry, Nicolas. 2007. „Ras el Bassit et l’Antiquité tardive a la côte nord-syrienne.” Revue d’études des civilisations anciennes du Proche-Orient 13: 19–28.

Beek, L. Aaron. 2018. „dromon.” W The Oxford Dictionary of Late Antiquity. Red. Oliver Nicholson, tom I. Oxford: Oxford University Press: 507.

Beek, L. Aaron, i Alkiviadis Ginalis. 2018. „keles.” W The Oxford Dictionary of Late Antiquity. Red. Oliver Nicholson, tom II. Oxford: Oxford Univeristy Press: 855.

Beek, L. Aaron, i Alkiviadis Ginalis. 2018. „lembos.” W The Oxford Dictionary of Late Antiquity. Red. Oliver Nicholson, tom. II. Oxford: Oxford University Press: 892.

Bralewski, Sławomir. 1997. Imperatorzy późnego cesarstwa rzymskiego wobec zgromadzeń biskupów. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Braudel, Ferdynand. 2004. Morze Śródziemne i świat śródziemnomorski w epoce Filipa II. Tłum. Tadeusz Mrówczyński, Maria Ochab, wstęp Bronisław Geremek, Witold Kula. Tom I. Warszawa: Książka i Wiedza.

Brody, L. Robin, i M.J.R. Nestor. 1980. Regional Forecasting Aids for the Mediterranean Basin. Handbook for Forecasters in the Mediterranean. Część 2. Monterey CA: Defense Technical Information Center.

Casson, Lionel. 1986. Ships and Seamanship in the Ancient World. Princeton: Princeton University Press. DOI: https://doi.org/10.1515/9781400853465

Ceran, Waldemar. 2013. Artisants et commerçants à Antioche et leur rang social (seconde moitié du IVe siècle de Notre ère). Tłum. Elżbieta Kolańska, red. Paweł Filipczak. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Chapot, Vincent. 1907. „Séleucie de Piérie.” Bulletin et Mémoires de la Société national des antiquaires de France, série VII, VI, Mémoires 1906: 149–226.

Chesney, Francis Rawdon. 1868. Narrative of the Euphrates Expedition carried on by order of the British Government during the years 1835, 1836 and 1837. London: Longmans, Green, and Co.

Chesney, Francis Rawdon. 1838. „On the Bay of Antioch, and the Ruins of Seleucia Pieria.” Journal of Royal Geographical Society of London 8: 228–234. DOI: https://doi.org/10.2307/1797800

De Salle, Eusèbe. 1840. Pérégrinations en Orient ou voyage pittoresque, historique et politique en Égypte, Nubie, Syrie, Turquie, Gréce pendant les années 1837-38-39. Tom I. Paris: Pagnerre, Curmer.

Dubertret, Louis. 1933. „La carte géologique au millionième de la Syrie et du Liban.” Revue de Géographique Physique et de Géologie Dynamique 6 (4): 267–318.

Ducin, Stanisław. 1997. Sztuka nawigacji w starożytnej Grecji i Rzymie. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej.

Erol, Özgün, i Paolo Antonio Pirazzoli. 1992. „Seleucia Pieria: an ancient harbour submitted to two successive uplifts.” The International Journal of Nautical Archaeology 21: 317–327. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1095-9270.1992.tb00379.x

Filipczak, Paweł. 2021. Namiestnicy rzymskiej Syrii w czasach przełomu (324–361 n.e.). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. DOI: https://doi.org/10.18778/8220-213-7

Grainger, D. John. 1997. Seleukid Prosopography and Gazetteer. Leiden/Köln: Brill. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004330108

Hecht, Artur, i Nadia Pinardi, Allan R. Robinson. 1988. „Currents, Water Masses, Eddies and Jets in the Mediterranean Levantine Basin.” Journal of Physical Oceanography 18: 1320–1353. DOI: https://doi.org/10.1175/1520-0485(1988)018<1320:CWMEAJ>2.0.CO;2

Henck, Nick. 2001. „Constantius o filoktistes?” Dumbarton Oaks Papers 55: 279–304. DOI: https://doi.org/10.2307/1291822

Honigmann, Ernst. 1921. „Seleukeia Pieria.” W Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. Red. Wilhelm Kroll, Kurt Witte, seria 2, tom 1/3, 1184–1200. Sttutgart: J.B. Metzlersche Verlagsbuchhandlung,

Instructions Nautiques. Bassin Orentale de la Méditerranée. 1913. Tom II: Côte est de Grèce et archipel Grec, Turquie d’Europe et d’Asie, Dardanelles, Mer de Marmara, Bosphore. Paris: Imprimerie Nationale.

Jones, Arnold Hugh Mathew. 1964. The Later Roman Empire. A Social, Economic and Administrative Survey. Tom I. Oxford: Oxford University Press.

Karataş, Atilla, i Hüseyn Korkmaz, Ahmet Bom. 2010. „Akıncı Burnu Keldağ Arasının Kıyı Jeomorfolojisi.” W Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu. Red. Mehemt Ali Özdemir, 152–164. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi.

Kokoszko, Maciej. 2005. Ryby i ich znaczenie w życiu codziennym ludzi późnego antyku i wczesnego Bizancjum (III–VII w.). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Lane Fox, Robin. 2008. Travelling Heroes in the Epic Age of Homer. London: Allen Lane.

Łajtar, Adam. 2021. „A Weight of Seleucia in Pieria in Nea Paphos.” Études et Travaux 43: 255–263. DOI: https://doi.org/10.12775/EtudTrav.34.011

Łomniewski, Kazimierz. 1974. „Ogólna charakterystyka i przegląd badań.” W Morze Śródziemne. Red. Kazmierz Łomniewski, 5–38. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Łomniewski, Kazimierz. 1974. „Prądy morskie i pływy.” W Morze Śródziemne. Red. Kazimierz Łomniewski, 129–141. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Özsoy, Emin. 1981. „On the Atmospheric Factors Affecting the Levantine Sea.” Technical Raport nr 25. European Center for Medium Range Weather Forecasts 25: 1–29.

Özsoy Emin, i Artur Hecht, Ümit Ünlüata. 1985–1986. „Circulation and Hydrography of the Levantine Basin. Results of POEM coordinated experiments” Progress in Oceanography 22: 127–170. DOI: https://doi.org/10.1016/0079-6611(89)90004-9

Pamir, Hatice. 2014. „Recent Researches and New Discoveries in the Harbours of Seleucia Pieria.” Byzas. Veröffentlichungen des Deutschen Archäologischen Instituts Istanbul [Häfen und Haffenstädte im Sudlichen Mittelmeerraum von der Antike bis in byzantinische Zeit 19: 177–198.

Pamir, Hatice. 2005. „The Orontes Delta Survey.” W The Amuq Valley Regional Projects. Tom. 1: Survey in the Plain of Antioch and Orontes Delta, Turkey 1995–2002. Red. Kutlu Aslihan Yener, 67–98. Chicago: The Oriental Institute of the University of Chicago.

Pirazzoli, Pierre Antonio, i Jacques Laborel et al. 1991. „Holocene raised shorelines on the Hatay coasts (Turkey): Palaeoecological and tectonic implications.” Marine Geology 96: 295–311. DOI: https://doi.org/10.1016/0025-3227(91)90153-U

Pococke, Richard. 1745. A Description of the East and some other Countries. Tom II, część I. London: W. Bowyer.

Pulak, Cemal. 2001. „Cedar for Ships.” Archaeology and History in Lebanon 14: 24–36.

Reiter, R. Elmar. 1975. Handbook for Forecasters in the Mediterranean. Weather Phenomena of the Mediteranean Basin. Część I: General Description of the Meteorological Processes. Monterey CA: Environmental Prediction Research Facility.

Saliou, Catherine. 1999–2000. „Les fondations d’Antioche dans Antiochikos (Oratio XI) de Libanius.” Aram. Periodical 11–12, 357–388. DOI: https://doi.org/10.2143/ARAM.12.0.504475

Sartre, Maurice. 1997. Wschód rzymski. Prowincje i społeczeństwa prowincjonalne we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego w okresie od Augusta do Sewerów (31 p.n.e. – 235 n.e.). Tłum. Stanisław Rościcki. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich.

Sartre, Maurice. 2001. D’Alexandre à Zenobie. Histoire du Levant antique (IVe siècle av. J.-C–IIIe siècle ap. J.-C. Paris–Beyrouth: Librarie Arthème Fayard, Presses de l’Université de France.

Seyrig, Henry. 1970. „Antquités syriennes.” Syria. Revue d’Art Orientale et d’Archéologie 47 (3–4): 287–311. DOI: https://doi.org/10.3406/syria.1970.6190

Van Berchem, Dennis. 1985. „Le port de Seleucie de Piérie et l’infrastructure logistique des guerres parthiques.” Bonner Jahrbücher 185: 47–87.

Vorderstrasse, Tasha. 2004. „A port of Antioch: Late Antique Al-Mina.” Topoi. Orient-Occident. Supplément 5, 2004: Antioche de Syrie. Histoires, images et traces de la ville antiqua: 363–372.

Vaumas, de, Etienne. 1954. „Montagnes du Moyen-Orient: l’Amanus et Djebel Ansarieh. Étude morphométrique.” Revue de géographie alpinie 42: 111–142. DOI: https://doi.org/10.3406/rga.1954.992

Vogler, Chantal. 1979. Constance II et l’administration imperiale. Strasbourg: Association pour l’étude de la civilisation romaine. Impr. de l’Université des sciences humaines.

Volney, Constantin-François de Chasseboeuf. 1787. Voyages en Syrie et en Égypte pendant les années 1783, 1784 et 1785. Tom II. Paris: Desenne.

Wiewiorowski, Jacek. 2017. „Classis Seleucena – późnorzymska flota wojenna?” Gdańskie Studia Prawnicze 38: 757–768.

Winfield, Rif. 2014. British Warships in the Age of Sail 1817–1863. Design, Construction, Careers and Fates. Barnsley: Seaforth Publishing.

Zaleski, Jerzy. 1974. „Transport morski i jego rola.” W Morze Śródziemne. Red. Kazimierz Łomniewski, 316–345. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.