The connection between Holy Mount Athos and the Ukrainian and Belarusian lands of the Polish-Lithuanian Commonwealth in the 16th century

Serhii Shumylo

doi:10.36124/rt.2023.26

Opublikowane: 2024-02-221

Tom 65 Nr 4 (2023)

Związki między Świętą Górą Atos a ukraińskimi i białoruskimi ziemiami w Rzeczypospolitej XVI wieku

Serhii Shumylo

https://orcid.org/0000-0001-7041-7766

https://doi.org/10.36124/rt.2023.26

Abstrakt

Artykuł analizuje powiązania między ukraińskimi i białoruskimi ziemiami Rzeczypospolitej Obojga Narodów a Górą Athos w XVI wieku. Po upadku Konstantynopola w 1453 r. klasztorom na Górze Athos udało się zachować samorządność. Konieczność płacenia corocznych podatków Turkom zmuszała mnichów z Góry Athos do podróży w celu zebrania jałmużny. Często odwiedzali oni ziemie ukraińsko-białoruskie. W tym czasie miasto Ostroh stało się jednym z prawosławnych centrów duchowych i kulturalnych. Zaczęli przybywać tu przedstawiciele kościołów wschodnich, w tym również z Góry Athos. Z kręgiem ostrogskim związani byli mnisi z Góry Athos: Iwan Wyszeński, Hiob Kniahynicki, Cyprian Ostrożanin, Izaak Boryskowicz i inni. Po podpisaniu przez prawosławnych biskupów Rzeczypospolitej unii brzeskiej z Rzymem w 1596 roku prawosławny ruch duchowy i kulturalny na ziemiach ukraińskich i białoruskich stał się bardziej aktywny, a mnisi z Góry Athos wywarli na niego znaczący wpływ. Istnienie bliskich więzi duchowych i kulturowych między kręgiem ostrogskim a Górą Athos w przededniu unii brzeskiej znacząco wpłynęło na dalsze procesy kościelne i kulturowe końca XVI i początku XVII wieku.

Słowa kluczowe:

Góra Athos, Rzeczpospolita Obojga Narodów, Wołyń, Ostrog, Unia brzeska, Bazyli Konstantyn Ostrogski, Iwan Wyszyński, Hiob Kniahynicki, Cyprian Ostrożanin, Isaak Boryskowicz

Pobierz pliki

PDF (English)

Zasady cytowania

Shumylo, S. (2024). Związki między Świętą Górą Atos a ukraińskimi i białoruskimi ziemiami w Rzeczypospolitej XVI wieku. Rocznik Teologiczny, 65(4), 693–711. https://doi.org/10.36124/rt.2023.26

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

„Afon”. 2002. Pravoslavnaâ èncyklopediâ. Red. Patiarh Moskovskij i vseâ Rusi Aleksei II. T. 4, 117–118. Moskva: Cerknovno-Naučnyi Centr Pravoslavnaâ èncyklopiediâ.

Akty Russkogo na Svâtom Afone monastyrâ sv. velikomučenika i celitelâ Panteleimona. 1873. Kiev: Tip. Kievo-Pečerskaâ Lavra.

Bantyš-Kamenskij, Nikolaj Nikolaievič. 2001. Reestry grečeskim delam moskovskogo arhiva Kollegii inostrannyh del. Moskva: Indrik.

„Belarus´ u peryâd Vâlіkaga knâstva Lіtoŭskaga”. 2008. W Gіstoryâ Belarusі u 6 tomah. Glav. red. Maksim Kascûk. T. 2, 411–425, Mіnsk: Èkoperspektiva.

Celevyč, Ûlіan. 1887. Istorіâ Skytu Manâvskogo: vraz z zbornykom gramot, lystov і deâkyh sudovyh dokumentov, dotyčnyh togo monastyrâ. L´vіv: Druk NTŠ.

Čuhlіb, Taras. 2010. Kozaky ta ânyčary. Ukraїna u hrystyjans´ko-musul´mans´kyh vіjnah 1500 – 1700 rr. Kyїv: WD Kyêvo-Mogylâns´ka akademіâ.

Dimitrijević, Stefan. 1922. „Dokumenta hilendarske arhive do XVIII veka”. W Spomennik Srpske Kralevske Akademije LV: 25–28.

Florâ, Boris. 2003. „Brestskaâ uniâ”. W Pravoslavnaâ èncyklopediâ. Red. Patiarh Moskovskij i vseâ Rusi Aleksei II. T. 6, 238–242. Moskva: Cerknovno-Naučnyi Centr Pravoslavnaâ èncyklopiediâ.

Florovskij, Georgij, protoierej. 1983. Puti russkogo bogosloviâ. Pariž: YMCA-Press.

Fotić, Aleksandar. 2000. Sveta Gora i Hilandar u Osmanskom carstvu, XV-XVII v. Beograd: UB.

Gruševs´kyj, Myhajlo. 1993. Іstorіâ Ukraїny–Rusi. T. 4. Kyїv: Naukova dumka.

Gruševs´kyj, Myhajlo. 1994. Іstorіâ Ukraїny–Rusi. T. 5. Kyїv: Naukova dumka.

Gruševs´kyj, Myhajlo. 1995. Іstorіâ Ukraїny–Rusi. T. 6. Kyїv: Naukova dumka.

Іêromonah Іgnatіj z Lubarova. 2013. „Žшtie i žшzn´ prepodobnogo otca našego Iova”. W Velikij Skit u Karpatah. T. 1.: Pateryk Skyts´kyj. Synodyk. Іvano-Frankіvs´k: Manuskrypt.

Іgnatenko, Êvgenіâ. 2017. „Іsyhazm і grec´kyj spіv na ukraїns´kyh і bіlorus´kyh zemlâh u drugіj polovynі XVI-XVII st.” Naukovyj vіsnyk NMAU іm. Čajkovs´kogo 119: 158.

Іsaêvyč, Âroslav. 2002. Ukraїns´ke knygovydannâ: vytoky, rozvytok, problemy. L´vіv: Instytut Ukrainoznastva im. I. Kryp’âkeviča.

Istoriâ Russkogo Sviato-Panteleimonova monastyrâ na Afone s drevnejšyh vremёn do 1735 goda (Russkij Afon XIX–XX vekov, T. 4). 2015. Red. Ieromonah Makarij Makienko. Afon: Izdanie Russkogo-Panteleimonova monastyrâ na Afone.

Ivan Višenskij. 1955. Sočinieniâ. Podgotov. teksta, st. i komment. Igor Petrovič Ermenin. Moskva / Leningrad: Izdatelstvo AN SSSR.

Kartašev, Anton. 1993. Očerki po istorii Russkoj Cerkvi. T. 1. Moskva: Tierra.

Kopystenskij, Zahariâ. 1878. Palinodiâ. Sočinenie Zaharii Kopystenskogo 1621 goda (Russkaâ istoričeskaâ biblioteka izdavaemaâ arheografičeskoû komisejуû, T. 4, Kn. 1: Pamâtniki polemičeskoi literatury Zapadnoi Rusi), 313–1200. Sankt Peterburg: Tip. Arheografičeskoi komisii.

Kavalёŭ, Viktar. 1992. „Adnosіny Vâlіkaga knâstva Lіtoŭskaga z Vâlіkіm knâstvam Maskoŭskіm u XІV-XV st.” W Gіstoryâ Belarusі X-XX st. Zbornіk dakladaŭ gіstaryčnaj kanferèncyі. 70–84, Mіnsk: Nauka.

Maksimovič, Kirill, Turilov, Anatolij. 2002. „Afon i Rossiâ: Russkie inoki na Afonie v XI–XVII vv.” W Pravoslavnaâ èncyklopiediâ. Red. Patiarh Moskovskij i vseâ Rusi Aleksei II. T. 4, 146–149. Moskva: Cerknovno-Naučnyi Centr Pravoslavnaâ èncyklopiediâ.

Mošyn, Vladimir. 2002. „Russkie na Afone i russko-vizantijskie otnoszeniâ”. W Iz istorii russkoj kultury. T. 2. Kn. 1: Kievskaâ i Moskovskaâ Rus´. Sost. Anna Feliksova Litvina, Fiodor Borisovič Uspenskij, 63–66. Moskva: Âzyki Slovianskoi Kultury.

Muraiev, Andrei Nikolaievič. 1858. Snošeniâ Rossii s Vostokom po delam cerkovnym. Sankt Peterburg: Tipografiâ 3 otd-niâ sobstv. E.I.V. kancelarii.

Myc´ko, Іgor. 1990. Ostroz´ka slov’âno-greko-latyns´ka akademіâ (1576-1636). Kyїv: Naukova Dumka.

Mycyk, Ûrіj, Hynčevs´ka-Gennel´, Teresa. 2009. „Lublіns´ka unіja 1569”. W Èncyklopedіâ іstorії Ukraїny u 10 tomax. T. 6: La – Mі, 380–784. Red. Valerij Andrijovič Smolij. Kyїv: Naukova dumka.

Nikitin, Avgustin, archimandrit. 1997. „Afon i Russkaâ Pravoslavnaâ Cerkov´ (obzor cerkovno-literaturnyh svâzej)”. W Bogoslovskie trudy 33: 76–109.

Ostapčuk, Ežy. 2017. „Vliânie Svâtoj Gory Afon na duchovnuû žyzń pravoslavnyh veruûŝih v Polše”. W Rus´ – Svâtaâ Gora Afon: Tysâča let duhovnogo i kulturnogo edinstva. Materialy Meždunarodnoj naučnoj konferiencyi v ramkah ûbilejnyh toržestv k 1000-letiû rus. monaŝestva na Afone, 21–23 sentâbrâ 2016 g., 425–431. Moskva: Sinodal´nyi otdel po monastyriam i monašestvu Russkoi Pravoslavnoi Cerkvi.

Pliguzov, Andiej. 2002. Polemika v Russkoj Cerkvi pervoj treti XVI st. Moskva: Indrik.

Popcov, Azariâ, ieromonah. 1874. Po povodu voprosa ob Afonskom monastyre svâtogo Pantelejmona: Stat´i Lûbitelâ istiny. Sankt-Peterburg: Tipografiâ Doma prizreniâ malolet. bednyh.

Posol´skaâ kniga po svâzâm Rossii s Grecyej (pravoslavnymi ierarhami i monastyrâmi). 1588–1594. 1988. Moskva: Institut istorii SSSR.

Romanenko, Elena, i Anatolij Turilov. 2002. „Russko-afonskie svâzi v XI–XVII vv.” W Pravoslvnaâ èncyklopiediâ. Red. Patiarh Moskovskij i vseâ Rusi Aleksei II. T. 4, 149-154. Moskva: Cerknovno-Naučnyi Centr Pravoslavnaâ èncyklopiediâ.

Ŝerbak, Vіtalіj. 2019. Deržavna іdeâ v rann´omodernіj Ukraїnі. Vynnycâ: Tvory.

Sinicyna, Nina. 2006. Skazaniâ o prepodobnom Maksime Greke (XVI-XVII vv.). Moskva: Izd-vo PSTGU / Nauka RAN.

Šumylo, Sergij. 2014. „Vliânie Svâtoj Gory Afon na duhovnuû, kul´turnuû i političeskuû žyzn´ Ukrainy XVII veka”. W Afon i slavianskij mir. Sbornik 1. Materialy pervoj meždunarodnoj konferencyi k 1000-letiû rus. monašestva na Svâtoj Gore. Belgrad, 16-18 maâ 2013 goda. Red. Žanna Leonidovna Levšina. Sb. 1, 113–130. Afon: Izdanie Panteleimonova monastyrâ.

Šumylo, Sergij. 2016. Starec Joann Višenskij: afonskij podvižnik i pravoslavnyj pisatiel´-polemist. Materialy k žyzneopisaniâ blažennoj pamûti vielikogo starca Joanna Višenskogo Svâtogorca. Kiev: Izdatel´skij otdel UPC.

Šumylo, Sergіj. 2021. „Ekspedyciâ na Svâtu Goru Afon: zabutymy stežkamy čenciv z ukraїns´kyh zemel´ XVII-XIX st.” Siverâns´kyj litopys: naukovyj žurnal 6 (162): 154–159.

Šumylo, Sergіj. 2023. Nevіdome džerelo do afons´kogo perіodu žyttâ prp. Іova (Іêzekiїlâ) Knâgynyc´kogo ta jogo učastі v posol´stvі Vatopieds´kogo monastyrâ 1592 roku. Kyїv. [in print].

Temčin, Sergej. 2014. „Afono-serbskij original suprasl´skogo rukopisnogo komplekta služebnyh Minej serediny XVI veka i ego dal´nejšaâ sud´ba”. W Afon i slavânskij mir. Materialy mieždunarodnoi konferencii k 1000-letiû rus. monašestva na Afone (Belgrad, 16-18 maâ 2013 g.). Red. Žanna Leonidovna Levšina. Sb. 1, 184–192. Afon: Izdanie Panteleimonova monastyrâ.

Turilov, Anatolij. 2001. „Antonij Suprasl´skij”. W Pravoslavnaâ èncyklopediâ. Red. Patiarh Moskovskij i vseâ Rusi Aleksei II. T. 2, 680. Moskva: Cerknovno-Naučnyi Centr Pravoslavnaâ èncyklopiediâ.

Ul´ânovs´kyj, Vasyl. 2012. Knâz´ Vasyl´-Konstântyn Ostroz´kyj: іstoričnyj portret u galereї predkіv ta našadkіv. Kyїv: Prostir.

Uspenskij, Porfirij arhimandrit. 1847. Ukazatel´ aktov, hranâŝihsâ v obitelâh Svâtoj Gory Afonskoj. Sankt Peterburg: Tipografiâ Imperatorskoi Akademii Nauk.

Vilinskij, Sergej. 1906. Poslaniâ starca Artemiâ (XVI veka). Odessa: Èkonomičeskaâ Tipografiâ.

Vlasovs´kyj, Іvan. 1955. Narys іstorії Ukraїns´koї pravoslavnoї cerkvy. T. 1. N´û-Jork: Ukraїns´ka Pravoslavna Cerkva v Z.D.A.

Archival documents

ARPMA (Arhiv russkogo Panteleimonova monastyrâ na Afonie). Opis´ 16. Delo 62. Dok. A000407. Gramota Patriarha Jova na milostynû Rusiku (1591). f. 1.

ARPMA. Opis´ 16. Delo 63. Dok. A000440. Gramota carâ Feodora Joannoviča o priezde v Moskvu igumena Rusika za milostynej (1592). F. 1–1v.

ARPMA. Opis´ 18. Delo 2. Dok. A 000586. Firman Mahmuda-pašy (1569). f. 1.

RGADA (Rossijskij Gosudarstvennyj arhiv drevnih aktov). Fond 381. № 1840. f. 227v.

RGADA. F. 52. Opis´ 1. Kniga 2. f. 64v – 67v.

RGADA. F. 52. Opis´ 1. Kniga 3. f. 12.

RGADA. F. 52. Opis´ 1. Riejestr 1, kniga 3. f. 202v – 204.

RGADA. F. 52. Opis´ 1. Riejestr 2, №4.

RGADA. Fond 52. Opis´ 1. Kniga 1. f. 70–71v.