Organizacja Kościoła prawosławnego w II Rzeczypospolitej (1918-1921)

Andrzej Borkowski

doi:10.36124/rt.2023.27

Opublikowane: 2023-12-311

Tom 65 Nr 4 (2023)

Organizacja Kościoła prawosławnego w II Rzeczypospolitej (1918-1921)

Andrzej Borkowski

https://orcid.org/0000-0001-6431-9932

https://doi.org/10.36124/rt.2023.27

Abstrakt

Polski rząd w latach 1918-1921 zmierzał do sformowania wyższej władzy cerkiewnej. Stworzył podstawy pod misję dyplomatyczną w Moskwie i Stambule, dążąc do usamodzielnienia administracyjnego i oddzielenia prawosławia w Polsce od wpływów Rosji sowieckiej. W pierwszym etapie organizacji diecezjalnej Kościoła prawosławnego w Polsce skrystalizowały się określone potrzeby, mianowicie powołanie wyższej władzy cerkiewnej i zadbanie o właściwe relacje z polskimi władzami. Kościołem prawosławnym w Polsce kierowały różne wyższe władze cerkiewne: ukraińskiego synodu biskupów, patriarchatu moskiewskiego czy synodu hierarchii rosyjskiej za granicą. Ze swej strony polskie władze nie zgadzały się na ingerencję zewnętrznych zarządów cerkiewnych. W powyższej sytuacji należało stworzyć niezależny wyższy zarząd cerkiewny na miejscu w celu uregulowania życia cerkiewnego w Polsce i obrony interesów cerkiewnych w relacjach z polskim rządem.

Słowa kluczowe:

Kościół prawosławny, II Rzeczypospolita, patriarcha Tichon (Bielawin), struktury diecezjalne, Ministerstwo Wyznań i Oświecenia Publicznego, statut prawosławnej diecezji warszawskiej

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Borkowski, A. (2023). Organizacja Kościoła prawosławnego w II Rzeczypospolitej (1918-1921). Rocznik Teologiczny, 65(4), 713–739. https://doi.org/10.36124/rt.2023.27

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Materiały archiwalne

AAN, MSZ, sygn. 2869.

AAN, MWRiOP, sygn. 959, 960, 991, 1003, 1006, 1013, 1027.

AOP, KYE, A/v 5.

Bibliografia

Bendza, Marian. 2006. Droga Kościoła prawosławnego w Polsce do autokefalii. Białystok: Uniwersytet w Białymstoku.

Bogdanova, Tatʹâna, i Antoni Mironovič. 2018. „Nikolaj (Ziorov).” W Pravoslavnaâ ènciklopediâ. Tom L. Moskva: Cerkovno-naučnyj centr „Pravoslavnaâ Encikolopedia”: 322-328.

Borkowski, Andrzej. 2015. Między Konstantynopolem a Moskwą. Źródła greckie do autokefalii Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej (1919-1927). Białystok: Uniwersytet w Białymstoku.

Borkowski, Andrzej. 2023. „Polityka państwa wobec Kościoła prawosławnego w Polsce w latach 1918-1921.” Elpis 25: 73–80. DOI: https://doi.org/10.15290/elpis.2023.25.07

Čencova, Vera. 2020. Kievskaâ mitropoliâ meždu Konstantinopolem i Moskvoj. 1686. Kiev: Duh ì Lìtera.

Čërnaja, Varvara. 1993. „Kratkoe žizneopisanie mitropolita Serafima (Čičagova).” W Da budet volâ Tvoâ. Tom 1, 5-32. Moskva/Sankt-Peterburg: Vyd. Sretenskogo Monastyrâ.

Dawidziuk, Mikołaj. 2008. Unia w Kuraszewie. Bielsk Podlaski/Studziwody: Stowarzyszenie Muzeum Małej Ojczyzny w Studziwodach.

Doroš, Nataliâ. 2000. Pravoslavnyj Grodno. Grodno: Grodno.

Dudra, Stefan. 2010. Metropolita Dionizy (Waledyński) 1876-1960. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna.

„Eidīseis. Orthodoxoi Polōnias.” 1921. Ekklīsiastikī Alītheia 41: 143a.

Georgievskij, Evlogij. 1947. Putʹ moej žizni: vospominaniâ mitropolita Evlogiâ. Red. Tatʹâna Manuhina. Pariž: YMCA press.

Grâznov, Georgij. 1976. „Arhiepiskop Varšavskij i Privislinskij Nikolaj (Ziorov): K 125-letiȗ so dnâ roždeniâ.” Žurnal Moskovskoj Patriarhii 12: 66-70.

Gromadskij, Aleksij. 1932. Pamâti Vysokopreosvâŝennogo Mitropolita Mihaila Ermakova. Varšava: Sinodalʹnaâ tipografiâ.

Gromadskij, Aleksij. 1937. K istorii Pravoslavnoj Cerkvi v Pol´še za desâtiletie prebyvaniâ vo glave ee Blažennejšego Mitropolita Dionisiâ, 1923-1933. Varšava: Varŝavskaâ Pravoslavnaâ Metropoliâ.

Inozemcev, Aleksandr. 1923. „Vysokopreosvâŝennejšij Georgij (Âroševskij), Mitropolit Varšavskij i vsej pravoslavnoj cerkvi v Polʹše (biografičeskij očerk).” Vestnik Pravoslavnoj Mitropolii v Polʹše 7-8: 9-12.

Kireev, Aleksandr. 2002. Eparhii i arhierei Russkoj Pravoslavnoj Cerkvi v 1943-2002 godah. Moskva: Sokolova G.F.

Koržič, Nikolaj, i Feodor Krivonos, Gennadij Šejkin. 2003. Pravâŝie arhierei Minskoj eparhii 1793-2003 gg. Minsk: Svâto-Petro-Pavlovskij sobor.

Kostûk, Vasilij. 2000. Istoriâ Polesskoj eparhii (1922-1944). Brest: Brestskaâ oblastnaâ tipografiâ.

Krasowski, Krzysztof. 1988. Związki wyznaniowe w II Rzeczypospolitej. Studium historyczno-prawne. Warszawa/Poznań: PWN.

Kruszyński, Marcin. 2010. Ambasada RP w Moskwie 1921-1939. Warszawa: IPN.

Kukurudza, Andrìj. 2010. „Êpiskop Dìonìsìj (Valedinsʹkij) v mìžkonfesìjnih kolìzìâh 1918–1921 rr.” W Materìali Vosʹmoï naukovoï konferencìï „Cerkva – nauka – suspìlʹstvo: pitannâ vzaêmodìï” (Kiïv, 26-28 travnâ 2010 r.). Red. Kostântin Krajnìj, 24-26. Kiïv: NKPIKZ.

Lazareva, Nataliâ, red. 2000. „Perepiska Svâtitelâ Tihona Patriarha Vserossijskogo i mitropolita Evlogiâ (Georgievskogo). 1921-1922.” Učenye zapiski Rossijskogo Pravoslavnogo universiteta ap. Ioanna Bogoslova 6: 96-108.

Mazyrin, Aleksandr. 2007a. „Vopros o zameŝenii Kievskoj kafedry v 1920-e gody.” Vestnik PSTGU. II: Istoriâ. Istoriâ Russkoj Pravoslavnoj Cerkvi 23 (2): 58-67.

Mazyrin, Aleksandr. 2007b. „Vopros o zameŝenii Kievskoj kafedry v 1920-e gody.” Vestnik PSTGU. II: Istoriâ. Istoriâ Russkoj Pravoslavnoj Cerkvi 24 (3): 118-131.

Mazyrin, Aleksandr. 2007c. „Vopros o zameŝenii Kievskoj kafedry v 1920-e gody.” Vestnik PSTGU. II: Istoriâ. Istoriâ Russkoj Pravoslavnoj Cerkvi 25 (4): 62-70.

Michalczuk, Witali. 2022. Metropolita Dionizy Waledyński wielki hierarcha i prawosławny obywatel Rzeczypospolitej – biografia w rzeczach, fotografiach i archiwaliach. Kraków: Scriptum.

Mironowicz, Antoni. 2005. Cerkiew prawosławna w II Rzeczypospolitej. Białystok: Agencja Wydawnicza EkoPress.

Mironowicz, Antoni. 2023. Cerkiew prawosławna w Polsce i jej droga do autokefalii. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna.

Nikitin, Dimitrij. 2008. „Elevferij (Bogoâvlenskij).” W Pravoslavnaâ ènciklopediâ. Tom XVIII. Moskva: Cerkovno-naučnyj centr „Pravoslavnaâ Encikolopedia”: 280-282.

Novinskij, Vasilij. 2005. Očerk istorii pravoslaviâ v Litve. Vilʹnûs: Pravoslavnoe Bratstvo Litvy.

„Opredelenie Svâŝennogo Sobora Pravoslavnoj Rossijskoj Cerkvi ob. eparhialʹnom upavlenii.” 1994. W Sobranie Opredelenij i Postanovlenij Svâŝennogo Sobora Pravoslavnoj Rossijskoj Cerkvi, 1917-1918 gg. (reprint izd. 1994 g.). Tom I, 17-33. Moskva: Sobornago Soveta.

„Opredelenie Svâŝennogo Sobora Pravoslavnoj Rossijskoj Cerkvi ob. ustrojstve Varšavskoj eparchii v predelah byvšego Carstva Polʹskogo.” 1994. W Sobranie Opredelenij i Postanovlenij Svâŝennogo Sobora Pravoslavnoj Rossijskoj Cerkvi, 1917-1918 gg. (reprint izd. 1994 g.). Tom IV, 23-24. Moskva: Sobornago Soveta.

Orlovskij, Damaskin. 1996. Mučeniki, ispovedniki i podvižniki blagočestiâ Russkoj Pravoslavnoj Cerkvi XX stoletiâ. Žizneopisaniâ i materialy k nim. Tom II. Tverʹ: Bulat.

Papierzyńska-Turek, Mirosława. 1980a. „Problem autokefalii Kościoła prawosławnego w Polsce w latach 1918-1939.” Euhemer – Przegląd Religioznawczy 24 (1): 53-65.

Papierzyńska-Turek, Mirosława. 1980b. „Problem autokefalii Kościoła prawosławnego w Polsce w latach 1918-1939.” Euhemer – Przegląd Religioznawczy 24 (3): 71-78.

Papierzyńska-Turek, Mirosława. 1989. Między tradycją a rzeczywistością. Państwo wobec prawosławia 1918-1939. Warszawa: PWN.

Pawluczuk, Urszula. 2007. Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Białystok: Uniwersytet w Białymstoku.

Pelica, Grzegorz. 2007. Kościół prawosławny w województwie lubelskim (1918-1939). Lublin: Fundacja Dialog Narodów.

Pol, Krzysztof. 1999. „Aleksander Lednicki (1866-1934).” Zeszyty Historyczne 129: 3-43.

Prelovsʹka, Ìrina, 2007. „Doslìdžennâ bìografìï ekzarha Mihaïla (Êrmakova): metodologìčnì aspekti vivčennâ žittêpisìv dìâčìv Pravoslavnoï cerkvi v Ukraïnì.” W Lavrsʹkij alʹmanah: Kiêvo-Pečersʹka Lavra v kontekstì ukraïnsʹkoï ìstorìï ta kylʹturi: zb. nauk. pracʹ. Tom 17, 118-128. Kiïv: DP NVC „Prìorìteti”.

Raevskaâ-Hʹûz, Olʹga, red. 1987. Pamâti Vladyki Sergiâ Pražskogo. Nʹû-Jork: RBR.

Sokol, Kirill. 2002. Russkaâ Varšava. Moskva: MID „Sinergiâ”.

Starodub, Andrìj. 1999. „Pravoslavnaâ Cerkva u Polʹŝì 1918-1922 rokìv: «ukraïnsʹka skladova» ûrisdikcìjnih konflìktìv (za materìalami fondu mìnìsterstva ìspovìdanʹ UNR).” Naukovì zapiski: Zbìrnik pracʹ molodih včenih Ìnstitutu ukraïnskoï arheografìï ta džereloznavstva ìm. M.S. Gruševsʹkogo NANU 4: 343-350.

Starodub, Andrìj. 2002. „Mitropolit Mihaïl (Êrmakov) (1862-1929): deâkì aspekti ostannʹogo perìodu dìâlʹnostì ta obstavini smertì.” Naukovì zapiski: Zbìrnik pracʹ molodih včenih Ìnstitutu ukraïnskoï arheografìï ta džereloznavstva ìm. M.S. Gruševsʹkogo NANU 9: 442-479.

Starodub, Andrìj. 2013. „Kontakti mìž Regents´koû radoû Pol´s´kogo Korolìvstva ta viŝim kerìvnictvom Rosìjs´koï pravoslavnoï cerkvi v spravì organìzacìï upravlìnnâ Varšavs´koû pravoslavnoû êparhiêû (veresen´-žovten´ 1918).” Ìstorìâ relìgìj v Ukraïnì: naukovij ŝorìčnik 23 (1): 638-646.

Starodub, Andrìj. 2014. „«Kiïvsʹkij» period žittâ ì dìâlʹnostì Preosvâŝennogo Dìonìsìâ (Valedinsʹkogo) (grudenʹ 1918–sìčenʹ 1919 r.).” Lavrsʹkij alʹmanah: Kiêvo-Pečersʹka Lavra v kontekstì ukraïnsʹkoï ìstorìï ta kylʹturi: zb. nauk. pracʹ 28: 68-76.

Svitič, Aleksandr. 1997. „Pravoslavnaâ Cerkovʹ v Polʹše i eë avtokefaliâ.” W Pravoslavnaâ Cerkovʹ na Ukraine i v Polʹše v XX stoletii: 1917-1950. Red. Kirill Fotiev, Aleksandr Svitič, 1-231. Moskva: Krutickoe Patriaršie Podvorʹe.

Ulʹânovsʹkij, Vasilʹ. 1997. Cerkva v Ukraïnsʹkìj Deržavì 1917-1920 rr. (doba Ukraïnsʹkoï Centralʹnoï Radi). Kiïv: Libìdʹ.

Valetta, Iōannou, red. 1864. Fōtiou tou sofōtatou kai agiōtatou Patriarchou Kōnstantinoypoleōs, Epistolai. En Londinō: D. Nutt.

Zernov, Nikolaj, red. 1965. Mitropolit Vladimir: svâtitelʹ – molitvennik (1873-1959). Pariž: Večnoe.

Znosko-Borovskij, Mitrofan. 2006. Hronika odnoj žizni. Moskva: Svâto-Vladimirskoe bratstvo.

Żeleźniakowicz, Serafin. 1982. „Z historii Kościoła prawosławnego w okresie międzywojennym (1918-1939).” Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego 3-4: 14-22.