Równouprawnione czy dyskryminowane? Status prawny mniejszości wyznaniowych w Polsce

Tadeusz Zieliński

doi:10.36124/rt.2024.22

Opublikowane: 22024-11-29 — zaktualizowane 2024-11-29

Wersje

2024-11-29 - (2)
2024-11-29 - (1)

Tom 66 Nr 3 (2024)

Równouprawnione czy dyskryminowane? Status prawny mniejszości wyznaniowych w Polsce

Tadeusz Zieliński

https://orcid.org/0000-0003-1195-0637

https://doi.org/10.36124/rt.2024.22

Abstrakt

Zgodnie postanowieniami polskiej Konstytucji wspólnoty religijne są równouprawnione. Jedną z gwarancji przestrzegania zasady równouprawnienia jest nakaz zachowywania przez władze publiczne neutralności światopoglądowej, z której wynika m.in. powinność utrzymywania przez instytucje i przedstawicieli państwa równego dystansu wobec wszystkich kościołów i innych związków wyznaniowych. Olbrzymia przewaga statystyczna wyznawców Kościoła Katolickiego w społeczeństwie polskim jednak sprawia, że od czasu przełomu roku 1989 katolicyzm jest głównym odbiorcą świadczeń ze strony państwa czynionych względem wspólnot religijnych. W tym stanie rzeczy istotne jest stwierdzenie, czy norma równouprawnienia wyznań w Polsce nie ma charakteru iluzorycznego. Prezentowany artykuł dokonuje przeglądu węzłowych zagadnień, w ramach których mniejszości religijne są narażone na dyskryminację. Po charakterystyce stanu posiadania wyznań objętych spisem powszechnym ludności, ukazany został reżim prawny dotyczący wolności sumienia i wyznania w wymiarze jednostkowym i zbiorowym. Szczególnie wiele miejsca poświecono faktycznym zachowaniom władz państwowych (praktyce administracyjnej), zwłaszcza w latach 2015–2023, kiedy rządzące w Polsce ugrupowania polityczne dokonywały destrukcji demokratycznego państwa prawa i otwarcie deklarowały swoje związki z rzymskim katolicyzmem. Z przeprowadzonych analiz wyłania się złożony, dynamicznie zmieniający się, także na korzyść, obraz. Mimo wielu mankamentów w zakresie prawodawstwa oraz wielu – w ostatnich latach – niedopuszczalnych zachowań przedstawicieli państwa, Polska pozostaje krajem, w którym mniejszości religijne cieszą się szerokimi swobodami i uprawnieniami.

Słowa kluczowe:

Stosunki między państwem a wspólnotami religijnymi, Mniejszości religijne, Równouprawnienie, Rządy prawa, Neutralność światopoglądowa władz publicznych

Inne teksty tego samego autora

Pobierz pliki

PDF (English)

Zasady cytowania

Zieliński, T. (2024). Równouprawnione czy dyskryminowane? Status prawny mniejszości wyznaniowych w Polsce. Rocznik Teologiczny, 66(3), 589–626. https://doi.org/10.36124/rt.2024.22

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Parliamentary acts and acts of equal force

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, z 2001 r. Nr 28, poz. 319, z 2006 r. Nr 200, poz. 1471, z 2009 r., Nr 114, poz. 946 [Constitution of the Republic of Poland of 2 April 1997, Journal of Laws of 1997, No. 78, item 483, of 2001, No. 28, item 319, of 2006. No. 200, item 1471, of 2009, No. 114, item 946].

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o stosunku Państwa do Wschodniego Kościoła Staroobrzędowego, nie posiadającego hierarchji duchownej, Dz.U. z 1928 r. Nr 38 poz. 363 [Ordinance of the President of the Republic of 22 March 1928 on the relation of the State to the Eastern Old Rite Church with no clerical hierarchy, Journal of Laws 1928, No. 38, item. 363].

Ustawa z dnia 21 kwietnia 1936 r. o stosunku Państwa do Muzułmańskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 1936 r. Nr 30, poz. 240, z 1945 r. Nr 48, poz. 271 i 273 [Act of 21 April 1936 on the relation of the State to the Muslim Religious Association in the Republic of Poland, Journal of Laws 1936, No. 30, item 240, 1945, No. 48, items 271 and 273].

Ustawa z dnia 21 kwietnia 1936 r. o stosunku Państwa do Karaimskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 1936 r. poz. 241 oraz z 1945 r. poz. 271 i 273 [Act of 21 April 1936 on the relation of the State to the Karaite Religious Association in the Republic of Poland, Journal of Laws 1936, item 241, and 1945, items 271 and 273].

Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1966 [Act of 17 May 1989 on the relation of the State to the Catholic Church in the Republic of Poland, consolidated text: Journal of Laws of 2023, item 1966].

Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania , t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 265 [the Act of 17 May 1989 on Guarantees of Freedom of Conscience and Religion, Consolidated text: Journal of Laws of 2023, item 265].

Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o ubezpieczeniu społecznym duchownych, Dz.U. z 1989 r. Nr 29 poz. 156 [the Act of 17 May 1989 on the Social Insurance of the Clergy, Journal of Laws of 1989, No. 29, item 156].

Ustawa z dnia 4 lipca 1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 544 [Act of 4 July 1991 on the relation of the State to the Polish Autocephalous Orthodox Church, consolidated text: Journal of Laws of 2023, item 544].

Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 750 [the Act of 7 September 1991 on the Education System, consolidated text: Journal of Laws of 2024, item 750].

Ustawa z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej, t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 509 [Act of 13 May 1994 on the relation of the State to the Evangelical-Augsburg Church in the Republic of Poland, consolidated text: Journal of Laws 2023, item 509].

Ustawa z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej, t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 483 [Act of 13 May 1994 on the relation of the State to the Evangelical-Reformed Church in Poland, consolidated text: Journal of Laws 2015, item 483].

Ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego w Rzeczypospolitej Polskiej, t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 85 [Act of 30 June 1995 on the relation of the State to the Evangelical-Methodist Church in Poland, consolidated text: Journal of Laws 2023, item 85],

Ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Chrześcijan Baptystów w Rzeczypospolitej Polskiej, t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1874 [Act of 30 June 1995 on the relation of the State to the Church of Christians Baptists in the Republic of Poland, consolidated text: Journal of Laws 2023, item 1874],

Ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Rzeczypospolitej Polskiej, t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2616 [Act of 30 June 1995 on the relation of the State to the Church of Seventh-Day Adventists in the Republic of Poland, consolidated text: Journal of Laws 2022, item 2616].

Ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Polskokatolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 51 [Act of 30 June 1995 on the relation of the State to the Polish-Catholic Church in the Republic of Poland, consolidated text: Journal of Laws 2023, item 51].

Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej, t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 1798 [Act of 20 February 1997 on the relation of the State to the Jewish religious communities in Poland, consolidated text: Journal of Laws 2014, item 1798].

Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej, t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 8 [Act of 20 February 1997 on the relation of the State to the Catholic Mariavite Church in the Republic of Poland, consolidated text: Journal of Laws 2023, item 8].

Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Starokatolickiego Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej, t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 47 [Act of 20 February 1997 on the relation of the State to the Old Catholic Mariavite Church in the Republic of Poland, consolidated text: Journal of Laws 2023, item 47].

Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Zielonoświątkowego w Rzeczypospolitej Polskiej, t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 13 [Act of 20 February 1997 on the relation of the State to the Pentecostal Church in the Republic of Poland, consolidated text: Journal of Laws 2015, item 13].

Ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. z 2011 r. Nr 18 poz. 89 [the Act of 16 December 2010 amending the Act on the relationship between the State and the Catholic Church in the Republic of Poland, Journal of Laws 2011, no. 18 item 89].

Ustawa z dnia 13 maja 2011 r. o finansowaniu Prawosławnego Seminarium Duchownego w Warszawie z budżetu państwa, Dz.U. z 2011 r. Nr 144 poz. 849 [the Act of 13 May 2011 on the financing of the Orthodox Theological Seminary in Warsaw from the state budget, Journal of Laws 2011. No. 144, item 849].

Ustawa z dnia 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw , Dz.U. z 2016 r., poz. 585 [the Act of 14 April 2016 on the Suspension of the Sale of Real Estate belonging to the Agricultural Property Stock of the State Treasury and Amending Certain Acts, Journal of Laws of 2016, item 585].

Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o dotacji dla Fundacji Dziedzictwa Kulturowego przeznaczonej na uzupełnienie kapitału wieczystego, Dz.U. z 2017 r. poz. 2383 [the Act of 8 December 2017 on a grant to support the endowment of the Cultural Heritage Foundation, Journal of Laws 2017, item 2383].

Ustawa z dnia 9 sierpnia 2019 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2021 r., t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1143 [the Act of 9 August 2019 on the National Population and Housing Census in 2021, consolidated text: Journal of Laws of 2021, item 1143].

Ustawa z dnia 27 listopada 2020 r. o zmianie ustawy o Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie, Dz.U. z 2020 r. poz. 2374 [the Act of 27 November 2020 amending the Act on the Christian Theological Academy in Warsaw, Journal of Laws 2020, item 2374].

International law

Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r., Dz.U. z 1998 r. nr 51 poz. 318 [Concordat between the Holy See and the Republic of Poland, signed in Warsaw on 28 July 1993, Journal of Laws 1998, no. 51, item 318].

Delegated legislation

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach, t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 983 [ordinance of the Minister of National Education of 14 April 1992 on the conditions and manner of organising religious instruction in public kindergartens and schools, consolidated text: Journal of Laws of 2020, item 983].

Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 1 marca 2024 r. w sprawie kart i tabliczek tożsamości, Dz.U. z 2024 r. poz. 358 [Ordinance of the Minister of Defence of 1 March 2024 on identity cards and tags, Journal of Laws 2024, item 358].

Scholarly publications

Abramowicz, Aneta M. 2021. “Wolność religijna w czasie pandemii koronawirusa. Ocena rozwiązań polskich.” Studia z Prawa Wyznaniowego 24: 255–278.

Borecki, Paweł. 2013. Prawo wyznaniowe w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r.. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.

Borecki, Paweł. 2015. „Przedwojenne ustawodawstwo wyznaniowe we współczesnym polskim systemie prawnym.” In Aktualne problemy wolności myśli, sumienia i religii. Ed. Piotr Stanisz et. al., 21–39. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Brzozowski, Wojciech. 2012. “Przedwojenne ustawodawstwo wyznaniowe a Konstytucja RP z 1997 r.” Przegląd Legislacyjny 1: 11–24.

Brzozowski, Wojciech. 2015. “Ubój rytualny a Konstytucja RP.” In Aktualne problemy wolności myśli, sumienia i religii. Ed. Piotr Stanisz et al., 41–52. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Czarny, Piotr. 2016. “Art. 35. [Prawa mniejszości narodowych].” In Konstytucja RP. Tom 1: Komentarz art. 1–86. Ed. Marek Safjan, Leszek Bosek, 900–901, Warszawa: C.H. Beck.

Czohara, Andrzej, and Tadeusz J. Zieliński. 2012. Ustawa o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Polsce. Komentarz. Warszawa: WoltersKluwer.

Heemstra, Marius. 2009. “How Rome’s administration of the Fiscus Judaicus accelerated the parting of the ways between Judaism and Christianity.” Thesis fully internal (DIV), University of Groningen.

Leszczyński, Paweł A. 2011. “Nowelizacja ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego na podstawie art. 25 ust. 5 Konstytucji RP – wewnątrzkościelne prace studyjne w 2002 roku oraz aktualne propozycje zmian.” Studia z Prawa Wyznaniowego 14: 283–311.

Leszczyński, Paweł A. 2012. Regulacja stosunków między państwem a nierzymskokatolickimi kościołami i innymi związkami wyznaniowymi określona w art. 25 ust. 5 Konstytucji RP. Gorzów Wielkopolski: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Gorzowie Wielkopolskim.

Mezglewski, Artur, i Henryk Misztal, Piotr Stanisz. 2011. Prawo wyzna¬niowe. 3rd. edition. Warszawa: C.H. Beck. Pawłowska, Danuta. 2024. “Oficjalnie: 371 tys. Ukraińców zarejestrowanych w Polsce to mężczyźni w wieku poborowym.” Biqdata.pl. Accessed 2024.05.01. https://biqdata.wyborcza.pl/biqdata/7,159116,30930415,oficjalnie-371-tys-ukraincow-w-polsce-to-mezczyzni-w-wieku.html.

Pietrzak, Michał. 1999. “Przełom w polskim ustawodawstwie wyznaniowym.” In Michał Pietrzak, Demokratyczne, świeckie państwo prawne, 161–202. Warszawa: Liber.

Walencik, Dariusz. 2017. “Regulacja spraw majątkowych związków wyznaniowych realizacją zasady ich równouprawnienia?” Przegląd Prawa Wyznanioweg 9: 181–209.

Zieliński, Tadeusz J. 2012. “Rozciągnięcie prawa procedowania wyznaniowej formy zawarcia małżeństwa cywilnego na wspólnoty religijne wpisane do rejestru (propozycja de lege ferenda).” Przegląd Prawa Wyznaniowego 4: 169–176.

Zieliński, Tadeusz J. 2017. “Asygnata podatkowa na związki wyznaniowe – uwagi o projekcie ustawy przygotowanym przez administrację rządową w 2013 r.” Przegląd Prawa Wyznaniowego 9: 95–110.

Zieliński, Tadeusz J. 2023. “Merytoryczne i legislacyjne uwagi do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 1992 r. dotyczącego nauczania religii i etyki.” Studia z Teorii Wychowania 4 (45): 69–90.

Other publications

“Bodnar skarży do sądu spot PiS: antyuchodźczy i antymuzułmański charakter.” 2018. rp.pl. Accessed 2024.05.01. https://www.rp.pl/prawo-karne/art9528511-bodnar-skarzy-do-sadu-spot-pis-antyuchodzczy-i-antymuzulmanski-charakter.

Czuchnowski, Wojciech. 2023. “«Nienawistny atak». Naukowcy solidarni z prof. Barbarą Engelking.” wyborcza.pl. Accessed 2024.05.01. https://wyborcza.pl/7,75398,29704165,nienawistny-atak-naukowcy-solidarni-z-prof-barbara-engelking.html.

Gajos-Kaniewska, Dorota. 2022. “Więzienie za szydzenie z Kościoła. Ziobryści chcą zmienić Kodeks karny.” rp.pl. Accessed 2024.04.30. https://www.rp.pl/prawo-karne/art36081501-wiezienie-za-szydzenie-z-kosciola-ziobrysci-chca-zmienic-kodeks-karny.

“Ilu Polaków wierzy? Ilu deklaruje, że jest katolikami? Co z innymi wyznaniami? Dane Narodowego Spisu Powszechnego [How many Poles believe? How many declare themselves to be Catholics? What about other faiths? National Census data].” 2023. tvn24.pl. Accessed 2024.04.30. https://tvn24.pl/polska/spis-powszechny-2021-wiara-przynaleznosc-do-wyznania-religijnego-ilu-katolikow-zyje-w-polsce-ile-innych-wyznan-ilu-niewiezacych-st7366704.

“J. Kaczyński: Poza Kościołem jest tylko nihilizm, który wszystko niszczy.” 2019. radiomaryja.pl. Accessed 2024.05.01. https://www.radiomaryja.pl/informacje/j-kaczynski-poza-kosciolem-jest-tylko-nihilizm-ktory-wszystko-niszczy/.

Mikowski, Mateusz. 2024. “Wraca pomysł ziobrystów. Więzienie za lżenie Kościoła.” 2024. rp.pl. Accessed 2024.04.30. https://www.rp.pl/prawo-karne/art40178801-wraca-pomysl-ziobrystow-wiezienie-za-lzenie-kosciola.

“Nowe nieśmiertelniki dla polskich żołnierzy. Będą zawierać informację o wyznaniu.” 2016. wprost.pl. Accessed 2024.05.01. https://www.wprost.pl/kraj/10026678/nowe-niesmiertelniki-dla-polskich-zolnierzy-beda-zawierac-informacje-o-wyznaniu.html.

Podlaska, Anna. 2022. “Fundusz Kościelny puchnie. W dekadę urósł ponad dwukrotnie.” newsweek.pl. Accessed 2024.04.29. https://www.newsweek.pl/polska/spoleczenstwo/fundusz-koscielny-2023-rekordowo-wysokie-finansowanie-z-budzetu/4n4qrrf.

“Przemysław Czarnek zapowiada obowiązkowe lekcje religii lub etyki.” 2021. klubjagiellonski.pl. Accessed 2024.04.15. https://klubjagiellonski.pl/2021/04/23/przemyslaw-czarnek-zapowiada-obowiazkowe-lekcje-religii-lub-etyki/.

“Rejestr kościołów i innych związków wyznaniowych.” N.d. gov.pl. Accessed 2024.04.10. https://www.gov.pl/web/mswia/rejestr-kosciolow-i-innych-zwiazkow-wyznaniowych.

“Reprezentowany przez DZP Reformowany Kościół Katolicki wygrywa spór o rejestrację.” 2022. dzp.pl. Accessed 2024.05.01. https://www.dzp.pl/dzp-doradza/352-reprezentowany-przez-dzp-reformowany-kosciol-katolicki-wygrywa-spor-o-rejestracje.

“Szef MEiN rezygnuje z lex Czarnek i obowiązku wyboru między religią a etyką?” 2023. glos.pl. Accessed 2024.05.01. https://glos.pl/szef-mein-rezygnuje-z-lex-czarnek-i-obowiazku-wyboru-miedzy-religia-a-etyka.

“Tabl. 5. Ludność według przynależności do wyznania religijnego w 2021 r.” 2024. stat.gov.pl. Accessed 2024.04.30. https://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2021/nsp-2021-wyniki-ostateczne/tablice-z-ostatecznymi-danymi-w-zakresie-przynaleznosci-narodowo-etnicznej-jezyka-uzywanego-w-domu-oraz-przynaleznosci-do-wyznania-religijnego,10,1.html.

“Tabl. 42. Ludność Polski według kategorii wyznania i rodzaju deklarowanej przynależności wyznaniowej w 2011 roku [Table 42. Population of Poland by denomination and type of declared religious affiliation in 2011].” 2015. stat.gov.pl. Accessed 2024.04.30. https://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2011/nsp-2011-wyniki/struktura-narodowo-etniczna-jezykowa-i-wyznaniowa-ludnosci-polski-nsp-2011,22,1.html.

“Wykreślenie z rejestru Reformowanego Kościoła Katolickiego narusza Konstytucję.” 2020. bip.brpo.gov.pl. Accessed 2024.05.01. https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-wykreslenie-zwiazku-wyznaniowego-z-rejestru-narusza-konstytucje.