The phenomenon of “Soviet atheism” and its consequences for the family law of Ukraine

Oleksandr Bilash; Mariya Mendzhul

doi:10.36124/rt.2022.26

Published: 2023-05-291

Vol. 64 No. 3 (2022)

The phenomenon of “Soviet atheism” and its consequences for the family law of Ukraine

Oleksandr Bilash

https://orcid.org/0000-0002-1248-7798

Mariya Mendzhul

https://orcid.org/0000-0002-3893-4402

https://doi.org/10.36124/rt.2022.26

Abstract

The article examines the concept and features of the phenomenon of “Soviet atheism” and its impact on the formation of family law in Ukraine. The impact of “Soviet atheism” on religious rules, statistics of religious beliefs in
various historical periods were analyzed. The influence of “Soviet atheism” on the development of family law in the Ukrainian Soviet Socialist Republic (Ukrainian SSR) and its consequences for marriage and family relations were thoroughly analyzed. The peculiarities of reforming family law in independent Ukraine in order to de-Sovietize it were clarified. It was established that since independence, Ukraine has been clearing its legislation of Soviet
influence. At the same time, the phenomenon of “Soviet atheism” has left its mark on the new Family Code of Ukraine. If so, the authors argue that when family law changes, it is necessary to establish values that are based
on religion and have existed in Ukraine for centuries.

Keywords:

“Soviet atheism”, state, law, family law, marriage, divorce

Most read articles by the same author(s)

Oleksandr Bilash, Mariya Mendzhul, Święta religijne w legislacji Ukrainy , Theological Yearbook: Vol. 63 No. 4 (2021)

Download files

PDF

Citation rules

Bilash, O., & Mendzhul, M. (2023). The phenomenon of “Soviet atheism” and its consequences for the family law of Ukraine. Theological Yearbook, 64(3), 707. https://doi.org/10.36124/rt.2022.26

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.

References

„Dekret o zemle ot 8 noìâbrìâ 1917.” n.d. Dostęp 2021.08.21. https://www.wsws.org/ru/articles/2017/11/23/land-n23.html

„Dekret ob. otdeleniї cerkvì ot gosudarstva ì školy ot cerkvì ot 23ìânvarìâ 1918.” n.d. Dostęp 2021.08.21. https://drevoinfo.ru/articles/15402.html

„Dekret VTSIK i SNK o rastorženìì braka ot 16 dekabrya 1917 g.”n.d. Dostęp 2021.09.11. http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/DEKRET/17-12-16.htm

„Dekret o graždanskom brake, o detyakh ì o vedenìì knìg aktovsostoìânììâ ot 1917.12.” n.d. Dostęp 2021.09.11. http://istmat.info/node/28231

„Konstytuсììâ (osnovnyj zakon) Ukraїns´koї socìаlìstyčnoї radìаns´koїrespublìky.” 1929. Dostęp 2021.08.25. http://gska2.rada.gov.ua/site/const/istoriya/1929.html

„Konstytuсììâ (Osnovnyj Zakon) Ukraїns´koї Radìâns´koї SoсìalìstyčnoїRespublìky vìd 20 kvìtnìâ 1978 roku.” n.d. Dostęp 2021.09.20.http://gska2.rada.gov.ua/site/const/istoriya/1978.html

„Konstytuсììâ Ukraїny vìd 28.06.1996 № 254k/96-VR.” n.d.Dostęp 2021.09.21. https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/254%D0%BA/96-%D0%B2%D1%80#Text

„Kodeks pro šlûb ta sìm’û Ukraїns´koї RSR vìd 20.06.1969 № 2006-VII.” n.d. Dostęp 2021.09.18. https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/2006-07/ed19690620#Text

„Prošu pryznačyty deržavnym svìâtom Den´ ateїsta, №22/102982-ез.” 2020. Dostęp 2021.09.10. https://petition.president.gov.ua/petition/102982

„Pro deržavnu reêstraсìû aktìv сyvìl´noho stanu: Zakon Ukrajìny vìd 01.07.2010 № 2398-VI.” n.d. Dostęp 2021.09.10. https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/2398-17#Text

„Pro vnesennìâ zmìny do stattì 16 Kodeksu pro šlûb ta sìm’û Ukraїns´koї RSR: Ukaz Prezydìї Verkhovnoї Rady Ukraїny vìd 14.11.1991

№ 1813-XII.” n.d. Dostęp 2021.09.20. https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/1813-12/ed19690620#Text

„Pro vnesennìâ zmìn ì dopovnen´ do Kodeksu pro šlûb ta sìm’û Ukraїns´koї RSR: Zakon Ukraїny vìd 23.06.1992 № 2488-XII.” n.d. Dostęp 2021.09.20. https://zakon.rada.gov.ua/laws/ show/2488-12/ed19960401#Text

„Pro vnesennìâ zmìn ì dopovnen´ do Kodeksu pro šlûb ta sìm’û Ukraїny: Zakon Ukraїny vìd 30.01.1996 № 11/96-ВР.” n.d. Dostęp 2021.09.20. https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/11/96-%D0%B2%D1%80/ed19960401#Text

„Pro vnesennìâ zmìn do deìâkykh zakonodavčykh aktìv Ukraїny pytan´ reêstraсìjì aktìv hromadìâns´koho stanu: Zakon Ukraїny vìd 11.01.2000 № 1366-XIV.” n.d. Dostęp 2021.09.20. https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/1366-14/ed20000111#Text

„Proekt Zakonu pro deradìânìzaсiû zakonodavstva Ukraїny № 4284 vìd 29.10.2020.” n.d. Dostęp 2021.09.22. http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_1?pf3511=70276

„Sìmejnyj kodeks Ukraїny vìd 10.01.2002 № 2947-III.” n.d. Dostęp 2021.08.27. https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/2947-14/ ed20020110#Text

„Ukaz Prezidiuma Verkhovnogo Soveta SSSR ot 8 iûlìâ 1944 g. «Ob uvelìčenìì gosudarstvennoj pomoŝčì beremennym ženŝìnam ì odìnokìm materìâm, usìlenìì okhrany materìnstva ì detstva, ob ustanovlenìì vyššej stepenì otlìčììâ – zvanììâ «Mat’-geroìnìâ» ì uchrezhdenìì ordena «Materìnskaìâ slava» ì medalì «Medal’ materìnstva»».” n.d. Dostęp 2021.09.14. http://search.ligazakon. ua/l_doc2.nsf/link1/PC440001.html

„Ukaz Prezydìjì Verkhovnoї Rady URSR vìd 15.9.1945 Pro zmìnu ì dopovnennìâ Kodeksu zakonìv pro rodynu, opìku, šlûb ta akty hromad. stanu ì TSPK URSR.” n.d. Dostęp 2021.09.17. http://surl.li/mphx

„Zakon SRSR Pro svobodu sovìstì ì relìhїnì orhanìzaciї vìd 1 žovtnìâ 1990 r.” n.d. Dostęp 2021.08.26. https://risu.org.ua/ua/library/

periodicals/lis/lis_90/lis_90_11/37642/ Studies Andronatìj, Olena, and Ìnna Zolotar, Anna Čebotar´ova et al. 2019.

Skladnì storìnky spìl´noї ìstorìї: rozpovìdayučy pro druhu svìtovu vìjnu u L´vovì dzherela ta modelì finansuvannìâ mìsсevoї kul´turnoї spadŝyny. L´viv, ReHERIT.

Babenko, Lûdmyla. 2017. „Ìâk ukraїncìv robyly ateїstamy: deržavna polìtyka proty relìhìї u peršì desìâtylìttìâ radìâns´koї vlady.” Dostęp 2021.08.20. https://uamoderna.com/md/babenko-atheism

Berdìâêv, Nìkolaj. 1932. General’naìâ lìníìâ sovítskoї fìlosofìї ì voìnstvuûŝíh ateїzm. Parìs: YMCA PRESS.

Beemans, Pierre J. 1967. „Scientific Atheism in the Soviet-Union: 1917- 1954.” Studies in Soviet Thought 7 (3): 234-242.

Bercken, William, van den. 1985. „Ideology and atheism in the Soviet union.” Religion in Communist Lands 13 (3): 269-281.

Berveno, Serhiy, and Yaroslav Lazur, Marija Mendzhul. 2020. „Мarriage: religious and legal aspects.” Cogito. Multidisciplinary Research Journal 2 (June): 77–85.

Bilash, Oleksandr, and Mariya Mendzhul. 2020. „Century-old genesis of legal regulation of religious organizations in Ukraine: from restrictions to regulated freedom.” Journal for legal science 8 (2): 5-14.

Bodnar, Tetyana. 2013. „Sìmejne pravo v systemì prava Ukraїny.” Pryvatne pravo 1: 129-134.

Bojčuk, Al´ona. 2015. „Latentnyj ateїzm dytìâčoї lìteratury radìâns´koho času.” Pytannìâ lìteraturoznavstva 92: 61-77.

Bovhyrìâ, Iryna. 2016. „Empìryčnì ìndykatory relìhìjnykh zmìn u Skhìdnìj Êvropì naprykìncì ХХ – na počatku ХХІ stolìt´.” Visnyk NTUU «KPI». Politolohiya. Sotsiolohiya. Pravo: zbirnyk naukovykh prats´ 1/2 (29/30): 39–44.

Bovhyrìâ, Iryna. 2015. „Relìhìjnì zmìny u Skhìdnìj Jevropì naprykìncì KHKH stolìttìâ krìz´ pryzmu teorìj sekulìryzacìjì ta relìhìynoyì ekonomìky.” Naukovì zapyskì. Sociolohični nauky 174: 56-60.

Bunyak, Olena. 2015. „Materìaly Naсìonal´noho muzeû ìstorìї Ukraїny pro antyrelìhìjnu polìtyku v Ukraїni 1920–1930 rr.” In Ìstorììâ ta sučasnì vyklyky nepokaranyh zlochynìv radìâns´koho totalìtaryzmu proty сerkvy. Ed. Mytropolut Epìfanìj Dumenko, Georgìj Papahìn, 71-78. Dnipropetrovs´k: Vydavnyctvo «Porogy».

Dovbnìâ, Ol´ga. 2018. „Polìtyčnì represìї proty protestants´kyh denomìnatsìj u Radyans´kij Ukraїnì (1920-1930-tì roky): ìstorìohrafìčnyj aspekt.” Sums´kyj ìstoryko-arhìvnyj žurnal 30: 5-11.

„Freedom of conscience around the world.” 2018. European Parliament. Dostęp 2021.08.30. https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2018/620200/EPRS_BRI(2018)620200_EN.pdf

Fylypovych, Lûdmyla. 2018. „«Pravoslavnyj ateїst» ìâk speсyfìcna forma relìhìjnoї ìdentyčnostì v sučasnìj Ukrajinì.” Ìstorììâ relìhìj v Ukraїnì. Naukovyj ŝorìčnyk 28: 531-544.

Hanzulenko, Valentyna. 2014. „Rymo-katolyс´ka сerkva na Pìvdnì Ukraїny za chasìv deržavnoho ateїzmu (kìneс´ 20-h – 30-tì rr. ХХ st.).” Naukovì zapysky Naсìonal´noho unìversytetu «Ostroz´ka akademììâ». Serììâ «Ìstoryčne relìhìêznavstvo» 10: 62-72.

Humenyuk, Oksana. 2006. „Vplyv relìhìї na formuvannìâ svìdomostì molodì u perìod transformatsìї suspìl´stva.” Unìversytets´kì naukovì zapysky 3-4 (19-20): 514-518.

Humenyuk, Oksana. 2016. „Rozvytok šlûbno-sìmejnoho zakonodavstva SRSR: osoblyvostì ukraїns´kykh varìatsij.” Ìstorììâ Ukraїny 18: 92-95.

Hurzhy, Volodymyr. 2017. „Relìhìjnì motyvy smyslovoho jadra radìâns´koї ìdentyčnostì.” Fìlosovs´kì nauky 6 (152): 84–90.

„Koho ukraїnсì khotìly b bačyty predstoìâtelem obêdnanoї сerkvy.” n.d. Dostęp 2021.08.28. http://kiis.com.ua/?lang=ukr&cat=reports&id=958&page=1&t=9.

Kolodnyj, Anatolìj. 2014. „V.K. Tančer ìâk teoretyk problem ateїstychnoho relìhìêznavstva.” In Relìhìêznavstvo v Kyїvs´kоmu unìversytetì: ìnstytuсìjnyj ta personal´nyj vymìry. Ed. Anatolìj Konvers´kyj, 53-59. Kyїv: «Кyїvs´kyj universytet».

Krasnìâns´ka, Nadììâ. 2009. „Svoboda vìrospovìdannìâ naprykìnсì 40-h – 60-h rokìv ХХ st. v Ukraїnì: z vykorystannìâm materìalìv

Zaporìžs´koї oblastì.” Naukovì zapysky. Serìya ìstorychne relìhìêznavstvo 1: 129-138.

Kysel´ov, Oleg. 2017. „Transformaсìї naukovoho ateїzmu v Ukraїni za časìv perebudovy.” Fìlosofs´kì nauky 4 (150): 93-98.

Kysel´ov, Oleg. 2018. „Naukovo-doslìdna diìâl´nìst´ Kyїvs´koho vìddìlu naukovoho ateїzmu u 1980-kh rr.” Fìlosofs´kyj al´manah 1–2 (163–164): 110-121.

Lakhač, Tamila. 2010. „Ìstorììâ šlûbno-sìmejnyh vìdnosyn u radìâns´kìj

Ukraїnì 1920-kh rokìv v umovakh povsìâkdennostì.” In «Ìstorììâ povsìâkdennostì: teorììâ ì praktyka. Materìaly Vseukraїns´koї naukovopraktychnoї konferenсiї», 131-133. PereìâslavKhmel´nyts´kyj : BIT.

Lagoda, Ekaterina. n.d. „Il concetto e il contenuto dell’istituto della

libertà di coscienza e di religione nella tradizione giuridica russa.” n.d. Dostęp 2021.08.22. https://www.statoechiese.it/images/uploads/articoli_pdf/lagoda_il_concettom.pdf?pdf=il-concettoe-il-contenuto-dellistituto-della-liberta-di-coscienza-e-di-rel

Luts´kyy, Ivan. 2013. „Fìlosofs´kì pìdkhody do rozumìnnìâ vzaêmodiї prava ta relìhìї (na prykladì їkh transformaсìї u derzhavnu polìtyku).” Naukovo-ìnformaсìjnyj vìsnyk Pravo 7: 19-24.

Mal´tseva, Ol´ga. 2015. „Antyrelìhìjna propahanda v školah Radìâns´koї Ukraїny (20–30-tì roky ХХ stolìttìâ).” Vìsnyk LNU ìmenì Tarasa Ševčenka 1 (290): 11-17.

Marčenko, Ìryna. 2020. „Ukraїns´kyj radìâns´kyj muzej ta propahanda ateїzmu. Do ìstorìї pytannìâ.” Naukovyj vìsnyk Nacìonal´noho muzeû ìstorìї Ukraїny 6: 479–489.

Medina, Tetyana. 2013. „Transformaсììâ ìnstytutu sìm’ї v umovakh hlobalìzacìjì.” Relìhììâ ta Socium 3-4: 189-194.

Mendzhul, Mariya. 2019. Prynсypy sìmejnoho prava (sutnìst´ ta problemy zastosuvannìâ): monohrafiìâ. Uzhhorod : Vydavnyctvo Oleksandry Garkušì.

Mykola, Kyryushko. 2010. „Polìtolohìčnyj analìz fenomena ateїzmu. Sučasna ukraїns´ka polìtyka.” Polìtyky ì polìtolohy pro neї 20: 102-113.

Nìkol´s´kyj, Volodymyr. 2001. „Nacìonal´nì aspekty polìtyčnyk represij 1937 r. v Ukraїnì.” Ukraїns´kyj ìstoryčnyj žurnal 2: 74-89.

Novokhats´ka, Ìâna. 2015. „Stanovlennìâ sìmejnoho zakonodavstva Ukraїny.” In Aktual´nì problemy pryvatnoho prava: materìaly mìzhnar. nauk.-prakt. konf., prysvyach. 93-y rìčnytsì z dnya narodž. V.P. Maslova. Ed. Valentyna Borysova, 151-155. Kharkiv: «Pravo».

Ozel´, Vìtalìna. 2017. „Osoblyvostì pravovoho rehulûvannìâ šlûbnosìmeynyh vìdnosyn na ukraїns´kyh zemlìâh u skladì Rosìys´koї ìmperìї v ХІХ – na poč. ХХ st.” Pravo ì suspìl´stvo 3: 64–69.

Panyč, Olena. 2011. „Mìf pro baptystìv u radìâns´komu suspìl´stvì 1950–1980-kh rr.: marnovìrstvo ì propahanda.” Ukraїns´kyj ìstoryčnyj žurnal 3: 123-142.

Panyč, Olena. 2015. „Naukovyj ateїzm jak kul´turna systema.” Ukraїns´ke relìhìêznavstvo 76: 21-35.

Pavlov, Aleksej. 1901. „Bračnoê pravo pravoslavnoї cеrkvì.” Bogoslovskìj vestnìk 4: 597-616.

„Relìhììâ ta ateїzm na terenakh Halyčyny: čomu meškanсi L´vova ne virìât´ u bohiv.” n.d. Dostęp 2021.08.27. https://www.032.ua/news/2980031/religia-ta-ateizm-na-terenah-galicini-comumeskanci-lvova-ne-virat-u-bogiv

„Religion and belief.” n.d. Council of Europe. Dostęp 2021.08.29. https://www.coe.int/ru/web/compass/religion-and-belief

Ryuttinher, Mariya. 2013. „Čomu v postradìâns´kykh kraїnakh rozluchaût´sìâ najčastiše u svìtì?” Dostęp 2021.09.21. http://surl.li/mphv.

Stefanchuk, Ruslan. n.d. „Сyvìl´nyj kodeks – ce supermarket pravovykh možlyvostej.” Ukrinform. Dostęp 2021.09.22. https://www.ukrinform.ua/rubric-polytics/3179079-ruslan-stefancuk-civilnijkodeks-ce-supermarket-pravovih-mozlivostej.html

Sazhin, Dmitrij. 2013. „Ateìzm v teorìї ì praktìke sovetskoj školy 1950-1960-kh gg. (na primere Gor’kovskoj oblastì).” Vestnìk PSTGU I. Bogoslovìê. Filosofiìâ 3 (47): 112-124.

Slûsar, Lûdmyla. 2014. „Rozlučennìâ v Ukraїnì v demohrafìčnomu vymìrì: mynule ì sučasnìst.” Demohrafììâ ta soсìal´na ekonomìka 2: 78-89.

Skrynnyk, Iryna. 2010. „Radìâns´ka polìtyka v sferì šlûbno-simejnykh vìdnosyn u perìod pìslìâvoênnoї vìdbudovy (druha polovyna 1940-kh–1950-tì rr.).” Zbìrnyk naukovykh praс´ Kharkìvs´koho naсìonal´noho pedahohìčnoho unìversytetu ìmenì H.S. Skovorody. Serììâ: Ìstoriìâ ta heohrafììâ 39: 116-120.

Syčevs´kyj, Anton. 2018. „Vlada ta «opìum narodu»: antyrelìhìjna ahìtaciìâ ì propahanda v Radìâns´kìj Ukraїnì u 1944–1990 rr.” Ìntermarum: ìstorììâ, polìtyka, kul´tura 5: 291-307.

Ševčuk, Tetyana. 2015. „Antyrelìhìjna polìtyka radìâns´koї vlady v Ukraїni u 20–30-tì rr. ХХ st.” Storinky ìstorìї 39: 100-113.

Tyŝenko, Ûrìj. 2017. „Sìm´ìâ v Radìâns´kìj Ukraїnì u 1970-kh – na počatku 1980-kh rokìv: pohlìâd ìz s´ohodennìâ.” Naukovì praсì ìstoryčnoho fakul´tetu Zaporiz´koho naсìonal´noho unìversytetu 48: 195-200.

Čuhalìn, Oleksandr. 2019. „Vplyv ateїstyčnoї propahandy radìâns´koї presy na relìhìynu sytuatsìû v URSR u 1920-1930 rr.” Hìleìâ: naukovyj vìsnyk 142: 182-188.

„V Ukraїnì zrosla kìl´kìst´ nezareêstrovanykh relìhìjnykh hromad – statystyka Mìnkul´tury. Ìnstytut relìhìjnoї svobody.” n.d. Dostęp 2021.08.27. https://irs.in.ua/ua/statistics-of-religious-organizations-in-ukraine-2020

Vasìl’êva, Larisa. 2007. „Osobennostì razvìtììâ semejnogo prava SSSR v oblasti okhrany materìnstva ì detstva v 1930–40-ê gody.”

Ìzvestììâ Saratovskogo unìversìteta. Ser. Ekonomìka. Upravlenìê 2 (7): 67-69.

Vatras, Volodymyr. 2016. „Kodyfìkaсììâ novìtn´oho sìmejnoho zakonodavstva: ìstorììâ ta sučasnyj stan.” Unìversytec´kì naukovì zapysky 2: 35-47.

Vovk, Dmytro. 2009. Pravo ì relìhììâ: zahal´noteoretychnì problemy spìvvìdnošennìâ: monohrafììâ. Kharkìv: Pravo.

Oleksandr Bilash

https://orcid.org/0000-0002-1248-7798

Affiliation:

Department of Administrative, Financial and Information Law, Uzhhorod National University Ukraine

Mariya Mendzhul

https://orcid.org/0000-0002-3893-4402

Affiliation:

Department of Civil Law and Procedure, Uzhhorod National University Ukraine