Abstrakt

W wyniku rozbiorów Rzeczypospolitej około 60% wiernych Kościoła unickiego, powołanego do życia na soborze brzeskim 1596 roku, znalazła się w granicach Cesarstwa Rosyjskiego. Od tej pory sytuacja unitów w tym państwie w znacznej mierze uwarunkowana była stosunkiem kolejnych władców Rosji do tego Kościoła. Podejście Cesarstwa do Kościoła unickiego zmieniło się całkowicie wraz z wstąpieniem na tron cara Mikołaja I (1825-1855). Sprzymierzeńcem cara i osobą, która odegrała kluczową rolę w powrocie wielu unitów do prawosławia odegrał arcybiskup Józef Siemaszko (1798-1868), syn unickiego duchownego i początkowo unicki duchowny. W lutym 1839 r. w dniu prawosławnego święta Triumfu Ortodoksji w Połocku na Białorusi miało miejsce posiedzenie Soboru Biskupów Kościoła unickiego. Podczas tego spotkania, odbywającego się pod przewodnictwem arcybiskupa Siemaszko został ogłoszony powrót unitów zamieszkujących zachodnie rubieże Cesarstwa Rosyjskiego na łono Kościoła prawosławnego. Uczestnicy spotkania zwrócili się też z prośbą do cara Mikołaja I o szybsze przyłączenie unitów do prawosławia. W rezultacie tego, ponad półtora miliona unitów z diecezji białoruskiej i litewskiej zostało wiernymi Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Na prawosławie przeszło też 3 biskupów, ponad 1500 duchownych, ponad 200 zakonników, i 1227 parafii. W granicach Cesarstwa Rosyjskiego unia oficjalnie przestała istnieć, chociaż w praktyce proces przechodzenia unitów na prawosławie na ziemiach białoruskich i litewskich trwał aż do 1915 roku.