Abstrakt

Tematem artykułu jest wewnatrzkatolicki ruch antyrzymski o charakterze etatystycznym, znany pod nazwą józefinizmu. Objął on swym zasięgiem kraje korony austriackiej (Austria, Węgry, Siedmiogród, Banat, Czechy, Słowacja, Galicja, Lodomeria, południowe Niderlandy, Chorwacja i Toskania). Józefinizm powstał pod wpływem oświeconego absolutyzmu oraz idei gallikańskich i febroniańskich. Rozpoczął się w latach 50. XVIII wieku za rządów cesarzowej Marii Teresy (1740-1780), pełny rozwój osiągnął za rządów cesarza Józefa II (1780-1790), a formalnie zakończył się w 1855 roku przez zawarcie konkordatu między Austrią a Państwem Kościelnym. System józefiński głosił i realizował zwierzchnictwo państwa nad Kościołem w sprawach administracyjnych i majątkowych. W wyniku zarządzeń władz państwowych zlikwidowano wiele klasztorów i bractw, ograniczono organizowanie pielgrzymek oraz zakazano bezpośrednich kontaktów biskupów z Rzymem. Jednocześnie zwiększono liczbę parafii i wprowadzono nowy porządek nabożeństw. Zasługą Józefa II było ogłoszenie w 1781 roku Edyktu tolerancyjnego, który przyznał wiernym Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego, Kościoła Ewangelicko-Reformowanego, Kościoła Prawosławnego i Religii Mojżeszowej wolność wyznania i kultu religijnego. Dzięki poparciu Piotra Leopolda, wielkiego księcia Toskanii, brata cesarza Józefa II, w 1786 roku w Pistoi (Toskania) odbył się synod diecezjalny, który postulował reformę Mszy Świętej, wzmocnienie władzy biskupów i przywrócenie w Kościele prymatu honorowego papieża. Jego postanowienia w 1794 roku zostały potępione przez papieża Piusa VI (1775-1799) w bulli Auctorem fidei.