Zapożyczenia z terminologii Kościoła rzymskokatolickiego w leksyce polskiego prawosławia: Latynizmy

Anna Rygorowicz-Kuźma

doi:10.36124/rt.2025.16

Opublikowane: 2025-12-281

Tom 67 Nr 2 (2025)

Zapożyczenia z terminologii Kościoła rzymskokatolickiego w leksyce polskiego prawosławia

Anna Rygorowicz-Kuźma

https://orcid.org/0000-0002-5100-6045

https://doi.org/10.36124/rt.2025.16

Latynizmy

Abstrakt

Polska terminologia prawosławna to zbiór leksemów odzwierciedlających krzyżowanie się językowych wpływów chrześcijaństwa bizantyjsko-ruskiego i łacińskiego. Celem niniejszego artykułu jest prezentacja latynizmów, takich jak „celibat”, „komunia”, „ordynariusz” funkcjonujących w języku religijnym polskiego prawosławia oraz wskazanie przyczyn a także problemów związanych z ich zapożyczaniem. Leksemy poddane analizie wyekscerpowano ze „Słownika polskiej terminologii prawosławnej” pod red. W. Przyczyny, K. Czarneckiej i M. Ławreszuka. W większości są to terminy zaadaptowane z nomenklatury Kościoła rzymskokatolickiego.

Słowa kluczowe:

terminologia prawosławna, zapożyczenia leksykalne, latynizmy, język polski, prawosławie, leksyka religijna

Inne teksty tego samego autora

Anna Rygorowicz-Kuźma, O zapożyczeniach greckich w polskiej terminologii prawosławnej , Rocznik Teologiczny: Tom 66 Nr 4 (2024)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Rygorowicz-Kuźma, A. (2025). Zapożyczenia z terminologii Kościoła rzymskokatolickiego w leksyce polskiego prawosławia: Latynizmy. Rocznik Teologiczny, 67(2), 383–397. https://doi.org/10.36124/rt.2025.16

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Bańko, Mirosław, i Diana Svobodová, Joanna Rączaszek-Leonardi, Marcin Tatjewski. 2016. Nie całkiem obce. Zapożyczenia wyrazowe w języku polskim i czeskim. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323522058

Breza, Edward. 2003. „Nazwiska polskie od hagionimów cerkiewnych.” W Chrześcijańskie dziedzictwo duchowe narodów słowiańskich. Red. Zofia Abramowicz, 613-619. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Brückner, Aleksander. 1957. Dzieje kultury polskiej. Tom I: Od czasów przedhistorycznych do r. 1506. Warszawa: Książka i Wiedza.

Czarnecka, Katarzyna. 2022. „Struktura Słownika polskiej terminologii prawosławnej.” W Słownik polskiej terminologii prawosławnej. Red. Wiesław Przyczyna i Katarzyna Czarnecka, Marek Ławreszuk, 37-62. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku. DOI: https://doi.org/10.15290/sptp.2022

Karpluk, Maria. 2001. Słownik staropolskiej terminologii chrześcijańskiej. Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN.

Klemensiewicz, Zenon. 1985. Historia języka polskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

LPS: Smykowska, Elżbieta. 2008. Liturgia prawosławna. Mały słownik. Warszawa: Verbinum. Wydawnictwo Księży Werbistów.

LTP: Fediukina, Helena. 2014. Leksykon terminologii prawosławnej rosyjsko-polski. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna.

Ławreszuk, Marek. 2015. „Wpływ lokalnych tradycji na kalendarz liturgiczny Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.” Elpis 17: 121-126. DOI: https://doi.org/10.15290/elpis.2015.17.16

Ławreszuk, Marek. 2022. „Problemy współczesnej polskiej terminologii prawosławnej wynikające z jej relacji z terminologią cerkiewnosłowiańską.” Elpis 24: 15-19. DOI: https://doi.org/10.15290/elpis.2022.24.02

Makal, Grzegorz, i Włodzimierz Misijuk. 2021. „Zarys problematyki obcojęzycznych odpowiedników wyrazów hasłowych Słownika polskiej terminologii prawosławnej.” Elpis 23: 141-145. DOI: https://doi.org/10.15290/elpis.2021.23.17

Makarski, Władysław. 2014. „Z metodologii badań toponomastycznych. W poszukiwaniu staroruskich nazw miejscowości na terenie dzisiejszej Zamojszczyzny.” Roczniki Humanistyczne 62 (6): 85-100.

Matreńczyk, Ałła. 2024. „Cierpi Ukraina.” Przegląd Prawosławny 1 (463): 47-48.

Mironowicz, Antoni. 2003. „Kultura prawosławna w dawnej Rzeczypospolitej.” Elpis 5: 201-235. DOI: https://doi.org/10.15290/elpis.2003.05.16

Mironowicz, Antoni. 2017. „Cerkiew prawosławna w I Rzeczypospolitej.” W Rola Kościoła w dziejach Polski. Kościoły w Rzeczypospolitej. Red. Jacek Krochmal, 321-354. Warszawa: Archiwum Główne Akt Dawnych/Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych.

Moszyński, Leszek. 2006. Wstęp do filologii słowiańskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Ostapczuk, Jerzy. 2006. Język grecki Nowego Testamentu. Cz. 1. Warszawa: Chrześcijańska Akademia Teologiczna.

Radziukiewicz, Anna. 2024. „Monaster we mgle.” Przegląd Prawosławny 10 (472): 10-13.

Rygorowicz-Kuźma, Anna. 2024. „O zapożyczeniach greckich w polskiej terminologii prawosławnej.” Rocznik Teologiczny 66 (4): 759-773. DOI: https://doi.org/10.36124/rt.2024.28

SJP PWN: Bralczyk, Jerzy, red. 2005. Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Aktualizacja wersji on-line (modyfikacje i nowe hasła): Lidia Drabik. Dostęp 2025.02.20. https://sjp.pwn.pl/.

SKŁP: Jougan, Alojzy. 1948. Słownik kościelny łacińsko-polski. Przemyśl: Michalineum.

SPTP: Przyczyna, Wiesław, i Katarzyna Czarnecka, Marek Ławreszuk, red. 2022. Słownik polskiej terminologii prawosławnej. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

„Ustawa z dnia 4 lipca 1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.” 1991. Dziennik Ustaw Nr 66 poz. 287.

Uścinowicz, Jerzy. 2024. „Gotyk prawosławia – fenomen idei architektury pogranicza Wschodu i Zachodu.” Latopisy Akademii Supraskiej 15: 69-83.

Walczak, Bogdan. 2012. „Kontakty polszczyzny z językami niesłowiańskimi.” W Współczesny język polski. Red. Jerzy Bartmiński, 527-540. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Walczak, Bogdan. 2018. „Nazwy własne a granice językowe.” W Onomastyka – neohumanistyka – nauki społeczne. Red. Urszula Bijak, i Halszka Górny, Małgorzata Magda-Czekaj, 521-560. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN. Dostęp 2025.03.03. https://rcin.org.pl/dlibra/publication/133976/edition/105821. DOI: https://doi.org/10.17651/ONOMAST2018.43

Wojan, Katarzyna. 2010. Przypadkowe i nieprzypadkowe wędrówki leksemów. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

WSJP: Żmigrodzki, Piotr, red. 2007–. Wielki słownik języka polskiego PAN. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN. Dostęp 2025.02.14. https://wsjp.pl/.

WSWO: Bańko, Mirosław, red. 2010. Wielki słownik wyrazów obcych PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.