Parateksty ewangeliczne w Antologionie Mateusza Dziesiątego: Posłowia do Ewangelii i stychometria końcowa

Jerzy Ostapczuk

doi:10.36124/rt.2025.01

Opublikowane: 2025-12-281

Tom 67 Nr 1 (2025)

Parateksty ewangeliczne w Antologionie Mateusza Dziesiątego

Jerzy Ostapczuk

https://orcid.org/0000-0002-7659-3936

https://doi.org/10.36124/rt.2025.01

Posłowia do Ewangelii i stychometria końcowa

Abstrakt

Antologion Mateusza Dziesiątego to kodeks zawierający księgi biblijne i teksty liturgiczne. Powstawał on w Wilnie i Supraślu, gdzie został ukończony w 1507 roku. Dotychczasowe badania naukowe wskazały na podobieństwo ksiąg nowotestamentowych Antologionu do rękopisów reprezentujących tradycję bośniacką i kompilacyjny charakter tego wyjątkowego kodeksu. Przedmiotem niniejszej publikacji są parateksty ewangeliczne obecne w Antologionie Mateusza Dziesiątego. Analiza ich liczby, umiejscowienia i kolejności potwierdziła kompilacyjny charakter kodeksu. Kopista wykorzystał co najmniej dwa rękopisy z tekstem ewangelicznym. Pierwszy z nich należał do starszej tradycji i był, najprawdopodobniej, bośniackiego pochodzenia, drugi zaś reprezentował młodszą tradycję (po XIV wieku) i zawierał dużą liczbę paratekstów. Analiza posłowi do Ewangelii i końcowej stychometrii również potwierdziły te informacje.

Słowa kluczowe:

Antologion Mateusza Dziesiątego, 1507, posłowia, stychometria końcowa

Inne teksty tego samego autora

1 2 3 > >>

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Ostapczuk, J. (2025). Parateksty ewangeliczne w Antologionie Mateusza Dziesiątego: Posłowia do Ewangelii i stychometria końcowa. Rocznik Teologiczny, 67(1), 7–27. https://doi.org/10.36124/rt.2025.01

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Aland, Kurt. 1963. Kurzgefasste liste der griechischen Handschriften des Neuen Testaments. Berlin: De Gruyter.

Alekseev, Anatolij. 1999. Telstologiaˆ Slavânskoi Biblii (Bausteine zur slavischen Philologie und Kulturgeschichte, Neue Folge, Reihe A: Slavistische Forschungen 24). Köln/Weimar/Wien: Böhlau. St.-Petersburg: Dimitrij Bulanin.

Alekseev, Anatolij. 2017. „Èvolûciâ slavânskoj Biblii ot rukopisnou knižnosti k pečatnomu stanku,” W Slavânskaâ Bibliâ v èpohu rannego knigopečataniâ, K 510-letiû sozdaniâ Biblejskogo Sbornika Matfeâ Desâtogo. Otv. red. Anatolij Alekseev, 6–16. Sankt-Peterburg: Izdatel´stvo Pušklinskogo Doma.

Alekseev, Anatolij. 2020. „Bibliâ Matfeâ Desâtago: Kommentarii.” W Biblia Matfeâ Desâtoto 1507 goda iz Sobraniâ Biblioteki Rossijskoj Akademii Nauk. Tom II: Issledovaniâ i materialy. Otv. red. Anatolij Alekseev, 71–108. Sankt-Peterburg: Izdatelstvo Puškinskogo Doma.

Alekseev, Anatolij, i Olga Petrovna. Lihačeva. 1978. „Suprasl´skij sbornik 1507 g.” W Materialy i soobŝeniâ po fondam Otdela rukopisnoj i redkoj knigi Biblioteki Akademii Nauk SSSR. Red. Margarita Vladimirovna Kukuškina, 54–88. Leiningrad: BAN SSSR.

Andrist, Patrick. 2018. „Toward a Definition of Paratexts and Paratextuality: The Case of Ancient Greek Manuscripts.” W The Bible as Notepad: Tracing Annotations and Annotation Practices in Late Antique and Medieval Biblical Manuscripts (Manuscripta Biblica 3). Ed. Liv Ingeborg Lied, Marlena Maniaci, 130–149. Berlin: de Gruyter. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110603477-010

Daničić, Ðuro. 1864. Nikoljsko jevanđelje. Beograd: Državna Štamparija.

Elmelund, Conrad Thorup, i Tommy Wasserman. 2023. „The Subscriptions to Mark’s Gospel and History of Reception.” New Testament Studies 69: 429–444. DOI: https://doi.org/10.1017/S0028688523000139

Еvangеliе оt Мatfеâ v slavânskоj tradicii 2005. (Novum Testamentum Palaeoslovenice II). Sankt-Pеtеrsburg: Rоssijskое Biblеjskое Оbŝеstvо.

Garzaniti, Marcello. 2001. Die altslavische Version der Evangelien: Forschungsgeschichte und zeitgenössische Forschung. (Bausteine zur slavischen Philologie und Kulturgeschichte, Neue Folge, Reihe A: Slavistische Forschungen 33). Köln/Weimar/Wien: Böhlau Verlag.

Gathercole, Simon. 2012. „The Earliest Manuscript Title of Matthew’s Gospel (BnF Suppl. gr. 1120 ii 3 / P4).” Novum Testamentum 54: 209–235. DOI: https://doi.org/10.1163/156853612X650084

Gathercole, Simon. 2013. „The Titles of the Gospel in the Earliest New Testament Manuscripts.” Zeitschrift für die Neutestamentliche Wissenschaft und Kunde der Älteren Kirche 104: 33–76. DOI: https://doi.org/10.1515/znw-2013-0002

Gošić, Nevenka, i Biserka Grabar, Vera Jerković, Herta Kuna (red)., Anica Nazor. 1986. Zbornik Hvala Krstjanina. Transkripcija i komentar. Sarajevo: Svjetlost. Akademija Nauka i Umjetnosti BiH.

Harris, James Rendel. 1893. Stichometry. London: Clay.

Horálek, Karel. 1954. Evangeliáře a čtveroevangelia, Přispěvky k textové kritice a k dějinám staroslověnského překladu evangelia. Praha: Státní pedagogické nakład.

Jagić, Vratoslav. 1883. Qattuor Evangeliorum vesionis Palaeoslovenice Codex Marians Glagoliticus. Characteribus Cyrillicis transcriptum. Berolini: Weidmannos.

Kalugin, Vasilij Vaslijevič. 2017. „Ukazatel Matfeâ Desâtogo «Ot Proročestv poslovicy» i ego russkie istočniki.” W Slavânskaâ Bibliâ v èpohu rannego knigopečataniâ, K 510-letiû sozdaniâ Biblejskogo Sbornika Matfeâ Desâtogo. Otv. red. Anatolij Alekseev, 137–148. Sankt-Peterburg: Izdatel´stvo Pušklinskogo Doma.

Kardaš, Mahmed, i Erma Ramić-Kunić. 2018. „Katalog rukopisa bosanske crkvenoslovenske pismenosti.” Kirilometodievsitika 12: 117–157.

Korogodina, Maria. 2022. „Tolkovyj Apostol Aleksandra Soltana.” Slověne 11 (2): 92–124. DOI: https://doi.org/10.31168/2305-6754.2022.11.2.5

Korogodina, Maria. 2023a. „The Reference Apparatus in the Bible of Matthew the Tenth (1502-1507).” Knygotyra 80: 95–102. DOI: https://doi.org/10.15388/Knygotyra.2023.80.124

Korogodina, Maria. 2023b. „Spravočnyi apparat v vostočnoslavânskih rukopisâh XIV-serediny XVII veka.” W Rukopisnaâ kniga v vostočnoslavânskih zemlâh. Paleografičeskie očerki i al´bom rukopisej BAN (=Istoriâ pis´ma evropejskoii vivilizacii). Red. Aleksei Žukov, Maria Korogodina (otv. red.), Vera Podkovyrova, 43–54. Sankt-Peterburg: Biblioteka Rossijskoj Akademii Nauk.

Kuna, Herta. 2008. Srednjovjekovna bosanska pismenost (Forum Bosnae 45/08). Sarajevo: Međunarodni Forum Bosna.

Lavrov, Petr. 1933-1934. „Biblejskie knigi 1507 goda.” Slavia 12: 85–112.

Ławreszuk, Marek. 2024. Spis zawartości „Antologionu Mateusza Dziesiątego” – supraskiego rękopisu Mateusza Dziesiątego z 1507 roku: Biblioteka RAN St-Petersburg nr kat. 24.4.28. Sygn. BAN, zbiór Srezniewskiego, II.75. Dostęp: 2025.03.20. https://doi.org/10.18150/WNSY7S.

Molnár, Nándor. 1985. The Calques of Greek origin in the most ancient Old Slavonic Gospel Texts. A theoretical examination of calque phenomena in the texts of the archaic Old Slavic gospel codices (Slavistische Forschungen 47). Köln/Wien: Böhlau Verlag.

Nakaš, Lejla. 2015. Vrutočko bosansko evanđelje. Sarajevo: Međunarodni forum Bosna.

Nakaš, Lejla. 2018. Divoševo Evanđelje: Studija i kritičko izdanije teksta. Sarajevo: Univerzitet u Sarajevu Institut za Jezik.

Naumow, Aleksander. 2016. „Biblia w kulturze Rusi polsko-litewskiej w XVI wieku.” Slavia Meridionalis 16: 32–51. DOI: https://doi.org/10.11649/sm.2016.004

Ostapczuk, Jerzy. 2010. Cerkiewnosłowiański przekład liturgicznych perykop okresu Paschalnego i święta Pięćdziesiątnicy w rękopiśmiennych ewangeliarzach krótkich. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe ChAT.

Ostapczuk, Jerzy. 2020. „Nieznana karta bośniackiej Ewangelii tetr – Dion-122, XIV w.” Rocznik Teologiczny 62 (2): 39–68.

Ostapczuk, Jerzy. 2025. „Stihometrični danni v staropečatnite b´´lgarski Evangeliâ i otnošenieto im k´´m rukopisnata tradiciâ.” W Azbuka, ezik i identičnost. Vtori meždunaroden formum za kirilicata. 27-28 ûni 2024. Sofiâ i Plovdiv. Naučni red.: Vasâ Velinova, Krasimir Stančev, 124–137, Sofiâ: Administraciâ na Prezidenta na Respublika B´´lgariâ/Ministerstvo na Obrazovanieto i Nauka.

Pančenko, Florentina. 2017. „Koncept hudožestvennogo oformleniâ Biblejskogo sbornika Matfeâ Desâtogo.” W Slavânskaâ Bibliâ v èpohu rannego knigopečataniâ, K 510-letiû sozdaniâ Biblejskogo Sbornika Matfeâ Desâtogo. Otv. red. Anatolij Alekseev, 124–136, Sankt-Peterburg: Izdatel´stvo Pušklinskogo Doma.

Pelusi, Simonetta. 1999. Novum Testamentum Bosniacum Marcianum. Cod. Or 227 (=168). Padova: Editoriale Programma.

Podkovyrova, Vera. 2017. „Otkovenie Ioanna Bogoslova v Sbornike Matfeâ Desâtogo (BAN, Srezn.II.75).” W Slavânskaâ Bibliâ v èpohu rannego knigopečataniâ, K 510-letiû sozdaniâ Biblejskogo Sbornika Matfeâ Desâtogo. Otv. red. Anatolij Alekseev, 177–201. Sankt-Peterburg: Izdatel´stvo Pušklinskogo Doma.

Ramić-Kunić, Erma. 2024. Dovoljsko četveroevanđelje: studija i kritičko izdanje teksta (Edicia Radovi 45). Sarajevo: Univerzitet u Sarajevu Institut za Jezik.

Speranskij, Мihail Nestorovič. 1899. „Recenziâ na trudy G.A. Voskresenskogo Otčet o tridcat’ devâtom prisuždenii nagrad grafa Uvarova.” Zapiski Imperatorskoj Akademii Nauk. Seria VIII (po istoriko-filologičeskomu otdeleniû) III/5: 27–151.

Speranskij, Мihail Nestorovič. 1905. „Mostarkoe (Manojlove) Evangelie.” Russkij Filologičeskij Vestnik 54 (3): 1–36.

Temčin, Sergej. 2005-2009. „Matvej Desâtyi i sostavlenie tret´ei (litovskoi) redakcii Izmaragda.” Slavistica Vilnensis: Kalbotyra 54 (2): 169–178.

Temčin, Sergej. 2010. „Rol´ Matveâ Desâtogo v pravoslavnoi kul´ture Velikogo Knâžestva Litovskogo.” W Prawosławni w dziejach Rzeczypospolitej (Latopisy Akademii Supraskiej 1). Red. Urszula Pawluczuk, 27–43. Białystok: Akademia Supraska.

Temčin, Sergej. 2011. „Posleslovie k čet´emu Apostolu 1183 goda monaha Isaji v suprasl´skom spiske Matveâ Desâtoto 1502-1507 godov.” W Piśmiennictwo cerkiewnosłowiańskie i sztuka cerkiewna w kulturze Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony Polskiej (Krakowsko-Wileńskie Studia Slawistyczne 6). Red. Marzanna Kuczyńska, Wanda Stepniak-Minczewa, Jan Stradomski, 103–136. Kraków: Scriptum.

Temčin, Sergej. 2017. „Knižnaâ deâtel´nost´ Matfeâ Desâtogo i istoriâ rukopisnogo sobraniâ Suprasl´skogo Blagoveŝenskogo monastyrâ.” Wystąpienie na konferencji Slavânskaâ bibliâ v èpohu rannego knigopečataniâ, 12-16.06.2017, Organizatorzy: Institut Russkoj Literatury (Puškinskij Dom); Biblioteka Rossijskoj Akademii Nauk. Sankt-Peterburg.

Temčin, Sergej. 2021. Serbskoie rukopisnoe i pečatnoie bogoslužrbnoe nasledie XI-XIX vekov. Belgrad/Podgorica/Vil´nûs: Institut za Srpbski Jezik SANU/Satica Srpska – Društvo Članova i Crnoj Gori/Lietuvių Kalbos Institutas.

Vaillant, Andre. 1952. Rukovodstvo po staroslavânskomu âzyku. Moskwa: Izdatelsvto inostrannoj literautry.

Vajs, Josef. 1933-1934. „K charakteristice nejstarších evang. rukopisů staroslovĕnských.” Byzantinoslavica V: 113–119.

Wasserman, Tommy. 2010. „Greek New Testament Manuscripts in Sweden with an Excursus on the Jerusalem Colophon.” Svensk Exegetisk Årsbok 75: 77–108.

Žukov, Aleksej. 2018. „Bibliejskie knigi Matfeâ Desâtogo v kontekste obŝcestvenno-političeskoi religioznoi žizni Velikogo knâžestva Litovskogo na rubeže XV-XVI vv.” W Kapterevskie čteniâ XVI. Otv. red. Nadežda Petrovna Česnkova, 48–68, Moskva: Serpuhov: IVI RAN/Izdatelstvo Nasledie Pravoslavnogo Vostoka.

Žukov, Aleksej. 2020. „Rukopis´ Matfeâ Desâtago: kommentarii.” W Biblia Matfeâ Desâtoto 1607 goda iz Sobraniâ Biblioteki Rossijskoj Akademii Nauk. Tom II: Issledovaniâ i materialy. Otv. red. Anatolij Alekseev, 45–71. Sankt-Peterburg: Izdatelstvo Puškinskogo Doma.

Žukоvskаâ, Lidiâ. 1976. Теkstоlоgiâ i âzyk drеvnеjših slаvânskih pаmâtnikоv. Mоskvа: Nаukа.