Parateksty ewangeliczne w Antologionie Mateusza Dziesiątego: Posłowia do Ewangelii i stychometria końcowa

Jerzy Ostapczuk

doi:10.36124/rt.2025.01

Published: 2025-12-281

Vol. 67 No. 1 (2025)

Gospel paratexts in the Anthologion of Matthew the Tenth

Jerzy Ostapczuk

https://orcid.org/0000-0002-7659-3936

https://doi.org/10.36124/rt.2025.01

Subscriptions to Gospels and final stichometry

Abstract

Anthologion of Matthew the Tenth is a codex containing biblical books and liturgical texts. It was composed in Vilnius and Suprasl, where it was completed in 1507. Previous researches have indicated the affinity of the New Testament books in the Antologion to manuscripts belonging to the Bosnian tradition and the compilatory character of this exceptional codex.

The subject of this publication is Gospel's paratexts present in the Anthologion of Matthew the Tenth. An analysis of their number, placement and order has confirmed compilatory character of the codex. The copyist used at least two manuscripts with Gospel texts. The first belonged to an older tradition and was, most likely, of Bosnian origin, while the second represented a younger tradition (after the 14th century) and featured a large number of paratexts. Analysis of the subscriptions to the Gospels and the final stichometry also confirmed this evidence.

Keywords:

Anthologion Matthew the Tenth, 1507, Subscriptions, Final stichometry

Most read articles by the same author(s)

1 2 3 > >>

Download files

PDF (polish)

Citation rules

Ostapczuk, J. (2025). Gospel paratexts in the Anthologion of Matthew the Tenth: Subscriptions to Gospels and final stichometry. Theological Yearbook, 67(1), 7–27. https://doi.org/10.36124/rt.2025.01

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

References

Aland, Kurt. 1963. Kurzgefasste liste der griechischen Handschriften des Neuen Testaments. Berlin: De Gruyter.

Alekseev, Anatolij. 1999. Telstologiaˆ Slavânskoi Biblii (Bausteine zur slavischen Philologie und Kulturgeschichte, Neue Folge, Reihe A: Slavistische Forschungen 24). Köln/Weimar/Wien: Böhlau. St.-Petersburg: Dimitrij Bulanin.

Alekseev, Anatolij. 2017. „Èvolûciâ slavânskoj Biblii ot rukopisnou knižnosti k pečatnomu stanku,” W Slavânskaâ Bibliâ v èpohu rannego knigopečataniâ, K 510-letiû sozdaniâ Biblejskogo Sbornika Matfeâ Desâtogo. Otv. red. Anatolij Alekseev, 6–16. Sankt-Peterburg: Izdatel´stvo Pušklinskogo Doma.

Alekseev, Anatolij. 2020. „Bibliâ Matfeâ Desâtago: Kommentarii.” W Biblia Matfeâ Desâtoto 1507 goda iz Sobraniâ Biblioteki Rossijskoj Akademii Nauk. Tom II: Issledovaniâ i materialy. Otv. red. Anatolij Alekseev, 71–108. Sankt-Peterburg: Izdatelstvo Puškinskogo Doma.

Alekseev, Anatolij, i Olga Petrovna. Lihačeva. 1978. „Suprasl´skij sbornik 1507 g.” W Materialy i soobŝeniâ po fondam Otdela rukopisnoj i redkoj knigi Biblioteki Akademii Nauk SSSR. Red. Margarita Vladimirovna Kukuškina, 54–88. Leiningrad: BAN SSSR.

Andrist, Patrick. 2018. „Toward a Definition of Paratexts and Paratextuality: The Case of Ancient Greek Manuscripts.” W The Bible as Notepad: Tracing Annotations and Annotation Practices in Late Antique and Medieval Biblical Manuscripts (Manuscripta Biblica 3). Ed. Liv Ingeborg Lied, Marlena Maniaci, 130–149. Berlin: de Gruyter. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110603477-010

Daničić, Ðuro. 1864. Nikoljsko jevanđelje. Beograd: Državna Štamparija.

Elmelund, Conrad Thorup, i Tommy Wasserman. 2023. „The Subscriptions to Mark’s Gospel and History of Reception.” New Testament Studies 69: 429–444. DOI: https://doi.org/10.1017/S0028688523000139

Еvangеliе оt Мatfеâ v slavânskоj tradicii 2005. (Novum Testamentum Palaeoslovenice II). Sankt-Pеtеrsburg: Rоssijskое Biblеjskое Оbŝеstvо.

Garzaniti, Marcello. 2001. Die altslavische Version der Evangelien: Forschungsgeschichte und zeitgenössische Forschung. (Bausteine zur slavischen Philologie und Kulturgeschichte, Neue Folge, Reihe A: Slavistische Forschungen 33). Köln/Weimar/Wien: Böhlau Verlag.

Gathercole, Simon. 2012. „The Earliest Manuscript Title of Matthew’s Gospel (BnF Suppl. gr. 1120 ii 3 / P4).” Novum Testamentum 54: 209–235. DOI: https://doi.org/10.1163/156853612X650084

Gathercole, Simon. 2013. „The Titles of the Gospel in the Earliest New Testament Manuscripts.” Zeitschrift für die Neutestamentliche Wissenschaft und Kunde der Älteren Kirche 104: 33–76. DOI: https://doi.org/10.1515/znw-2013-0002

Gošić, Nevenka, i Biserka Grabar, Vera Jerković, Herta Kuna (red)., Anica Nazor. 1986. Zbornik Hvala Krstjanina. Transkripcija i komentar. Sarajevo: Svjetlost. Akademija Nauka i Umjetnosti BiH.

Harris, James Rendel. 1893. Stichometry. London: Clay.

Horálek, Karel. 1954. Evangeliáře a čtveroevangelia, Přispěvky k textové kritice a k dějinám staroslověnského překladu evangelia. Praha: Státní pedagogické nakład.

Jagić, Vratoslav. 1883. Qattuor Evangeliorum vesionis Palaeoslovenice Codex Marians Glagoliticus. Characteribus Cyrillicis transcriptum. Berolini: Weidmannos.

Kalugin, Vasilij Vaslijevič. 2017. „Ukazatel Matfeâ Desâtogo «Ot Proročestv poslovicy» i ego russkie istočniki.” W Slavânskaâ Bibliâ v èpohu rannego knigopečataniâ, K 510-letiû sozdaniâ Biblejskogo Sbornika Matfeâ Desâtogo. Otv. red. Anatolij Alekseev, 137–148. Sankt-Peterburg: Izdatel´stvo Pušklinskogo Doma.

Kardaš, Mahmed, i Erma Ramić-Kunić. 2018. „Katalog rukopisa bosanske crkvenoslovenske pismenosti.” Kirilometodievsitika 12: 117–157.

Korogodina, Maria. 2022. „Tolkovyj Apostol Aleksandra Soltana.” Slověne 11 (2): 92–124. DOI: https://doi.org/10.31168/2305-6754.2022.11.2.5

Korogodina, Maria. 2023a. „The Reference Apparatus in the Bible of Matthew the Tenth (1502-1507).” Knygotyra 80: 95–102. DOI: https://doi.org/10.15388/Knygotyra.2023.80.124

Korogodina, Maria. 2023b. „Spravočnyi apparat v vostočnoslavânskih rukopisâh XIV-serediny XVII veka.” W Rukopisnaâ kniga v vostočnoslavânskih zemlâh. Paleografičeskie očerki i al´bom rukopisej BAN (=Istoriâ pis´ma evropejskoii vivilizacii). Red. Aleksei Žukov, Maria Korogodina (otv. red.), Vera Podkovyrova, 43–54. Sankt-Peterburg: Biblioteka Rossijskoj Akademii Nauk.

Kuna, Herta. 2008. Srednjovjekovna bosanska pismenost (Forum Bosnae 45/08). Sarajevo: Međunarodni Forum Bosna.

Lavrov, Petr. 1933-1934. „Biblejskie knigi 1507 goda.” Slavia 12: 85–112.

Ławreszuk, Marek. 2024. Spis zawartości „Antologionu Mateusza Dziesiątego” – supraskiego rękopisu Mateusza Dziesiątego z 1507 roku: Biblioteka RAN St-Petersburg nr kat. 24.4.28. Sygn. BAN, zbiór Srezniewskiego, II.75. Dostęp: 2025.03.20. https://doi.org/10.18150/WNSY7S.

Molnár, Nándor. 1985. The Calques of Greek origin in the most ancient Old Slavonic Gospel Texts. A theoretical examination of calque phenomena in the texts of the archaic Old Slavic gospel codices (Slavistische Forschungen 47). Köln/Wien: Böhlau Verlag.

Nakaš, Lejla. 2015. Vrutočko bosansko evanđelje. Sarajevo: Međunarodni forum Bosna.

Nakaš, Lejla. 2018. Divoševo Evanđelje: Studija i kritičko izdanije teksta. Sarajevo: Univerzitet u Sarajevu Institut za Jezik.

Naumow, Aleksander. 2016. „Biblia w kulturze Rusi polsko-litewskiej w XVI wieku.” Slavia Meridionalis 16: 32–51. DOI: https://doi.org/10.11649/sm.2016.004

Ostapczuk, Jerzy. 2010. Cerkiewnosłowiański przekład liturgicznych perykop okresu Paschalnego i święta Pięćdziesiątnicy w rękopiśmiennych ewangeliarzach krótkich. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe ChAT.

Ostapczuk, Jerzy. 2020. „Nieznana karta bośniackiej Ewangelii tetr – Dion-122, XIV w.” Rocznik Teologiczny 62 (2): 39–68.

Ostapczuk, Jerzy. 2025. „Stihometrični danni v staropečatnite b´´lgarski Evangeliâ i otnošenieto im k´´m rukopisnata tradiciâ.” W Azbuka, ezik i identičnost. Vtori meždunaroden formum za kirilicata. 27-28 ûni 2024. Sofiâ i Plovdiv. Naučni red.: Vasâ Velinova, Krasimir Stančev, 124–137, Sofiâ: Administraciâ na Prezidenta na Respublika B´´lgariâ/Ministerstvo na Obrazovanieto i Nauka.

Pančenko, Florentina. 2017. „Koncept hudožestvennogo oformleniâ Biblejskogo sbornika Matfeâ Desâtogo.” W Slavânskaâ Bibliâ v èpohu rannego knigopečataniâ, K 510-letiû sozdaniâ Biblejskogo Sbornika Matfeâ Desâtogo. Otv. red. Anatolij Alekseev, 124–136, Sankt-Peterburg: Izdatel´stvo Pušklinskogo Doma.

Pelusi, Simonetta. 1999. Novum Testamentum Bosniacum Marcianum. Cod. Or 227 (=168). Padova: Editoriale Programma.

Podkovyrova, Vera. 2017. „Otkovenie Ioanna Bogoslova v Sbornike Matfeâ Desâtogo (BAN, Srezn.II.75).” W Slavânskaâ Bibliâ v èpohu rannego knigopečataniâ, K 510-letiû sozdaniâ Biblejskogo Sbornika Matfeâ Desâtogo. Otv. red. Anatolij Alekseev, 177–201. Sankt-Peterburg: Izdatel´stvo Pušklinskogo Doma.

Ramić-Kunić, Erma. 2024. Dovoljsko četveroevanđelje: studija i kritičko izdanje teksta (Edicia Radovi 45). Sarajevo: Univerzitet u Sarajevu Institut za Jezik.

Speranskij, Мihail Nestorovič. 1899. „Recenziâ na trudy G.A. Voskresenskogo Otčet o tridcat’ devâtom prisuždenii nagrad grafa Uvarova.” Zapiski Imperatorskoj Akademii Nauk. Seria VIII (po istoriko-filologičeskomu otdeleniû) III/5: 27–151.

Speranskij, Мihail Nestorovič. 1905. „Mostarkoe (Manojlove) Evangelie.” Russkij Filologičeskij Vestnik 54 (3): 1–36.

Temčin, Sergej. 2005-2009. „Matvej Desâtyi i sostavlenie tret´ei (litovskoi) redakcii Izmaragda.” Slavistica Vilnensis: Kalbotyra 54 (2): 169–178.

Temčin, Sergej. 2010. „Rol´ Matveâ Desâtogo v pravoslavnoi kul´ture Velikogo Knâžestva Litovskogo.” W Prawosławni w dziejach Rzeczypospolitej (Latopisy Akademii Supraskiej 1). Red. Urszula Pawluczuk, 27–43. Białystok: Akademia Supraska.

Temčin, Sergej. 2011. „Posleslovie k čet´emu Apostolu 1183 goda monaha Isaji v suprasl´skom spiske Matveâ Desâtoto 1502-1507 godov.” W Piśmiennictwo cerkiewnosłowiańskie i sztuka cerkiewna w kulturze Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony Polskiej (Krakowsko-Wileńskie Studia Slawistyczne 6). Red. Marzanna Kuczyńska, Wanda Stepniak-Minczewa, Jan Stradomski, 103–136. Kraków: Scriptum.

Temčin, Sergej. 2017. „Knižnaâ deâtel´nost´ Matfeâ Desâtogo i istoriâ rukopisnogo sobraniâ Suprasl´skogo Blagoveŝenskogo monastyrâ.” Wystąpienie na konferencji Slavânskaâ bibliâ v èpohu rannego knigopečataniâ, 12-16.06.2017, Organizatorzy: Institut Russkoj Literatury (Puškinskij Dom); Biblioteka Rossijskoj Akademii Nauk. Sankt-Peterburg.

Temčin, Sergej. 2021. Serbskoie rukopisnoe i pečatnoie bogoslužrbnoe nasledie XI-XIX vekov. Belgrad/Podgorica/Vil´nûs: Institut za Srpbski Jezik SANU/Satica Srpska – Društvo Članova i Crnoj Gori/Lietuvių Kalbos Institutas.

Vaillant, Andre. 1952. Rukovodstvo po staroslavânskomu âzyku. Moskwa: Izdatelsvto inostrannoj literautry.

Vajs, Josef. 1933-1934. „K charakteristice nejstarších evang. rukopisů staroslovĕnských.” Byzantinoslavica V: 113–119.

Wasserman, Tommy. 2010. „Greek New Testament Manuscripts in Sweden with an Excursus on the Jerusalem Colophon.” Svensk Exegetisk Årsbok 75: 77–108.

Žukov, Aleksej. 2018. „Bibliejskie knigi Matfeâ Desâtogo v kontekste obŝcestvenno-političeskoi religioznoi žizni Velikogo knâžestva Litovskogo na rubeže XV-XVI vv.” W Kapterevskie čteniâ XVI. Otv. red. Nadežda Petrovna Česnkova, 48–68, Moskva: Serpuhov: IVI RAN/Izdatelstvo Nasledie Pravoslavnogo Vostoka.

Žukov, Aleksej. 2020. „Rukopis´ Matfeâ Desâtago: kommentarii.” W Biblia Matfeâ Desâtoto 1607 goda iz Sobraniâ Biblioteki Rossijskoj Akademii Nauk. Tom II: Issledovaniâ i materialy. Otv. red. Anatolij Alekseev, 45–71. Sankt-Peterburg: Izdatelstvo Puškinskogo Doma.

Žukоvskаâ, Lidiâ. 1976. Теkstоlоgiâ i âzyk drеvnеjših slаvânskih pаmâtnikоv. Mоskvа: Nаukа.